Vaxtakjör á láni Norðurlandanna

— Uncategorized

Ég hef í dag beint fyrirspurn norrænu ríkisstjórnanna um vaxtakjör á láni Norðurlandanna til Íslands.

Vaxtakjörin á láninu til Íslands eru 3 mánaða EURIBOR vextir að viðbættu 2,75 prósentu álagi. Danmörk og Svíþjóð gerðu bæði tvíhliða lánasamninga við Írland þar sem vaxtakjörin eru 3 mánaða EURIBOR vextir að viðbættu 1 prósentu álagi.

Ég spyr ríkisstjórnirnar hvers vegna Íslandi bjóðist lakari vaxtakjör en Írlandi og hvort þær hyggist endurskoða vaxtakjörin á láni Íslands, sérstaklega í ljósi þess að skuldatryggingarálag Íslands sé lægra en Írlands.

Málið verður rætt á þingi Norðurlandaráðs, sem haldið verður í Finnlandi um mánaðamótin.

Hér má lesa fyrirspurnina, sem er lögð fram á sænsku. Smella hér

Löngu tímabær gæludýravegabréf

— Uncategorized

Á síðasta þingi lögðum við greinarhöfundar fram öðru sinni frumvarp á Alþingi þess efnis að tekin yrðu upp gæludýravegabréf í stað þess að dýrin þurfi að dvelja í einangrunarstöð í fjórar vikur eftir komuna til landsins. Slíkt verklag er viðhaft í löndum Evrópusambandsins og gerir hundaeigendum kleift að ferðast óhindrað með hunda sína milli landa ESB, að uppfylltum skilyrðum um bólusetningar. Við teljum löngu tímabært að slíkt skref verði stigið á Íslandi enda hefur reynslan af þessu fyrirkomulagi verið góð. 

Afar strangar reglur hafa gilt um innflutning dýra til landsins og ekki að ástæðulausu. Hins vegar er ekki hægt að horfa framhjá þeirri staðreynd að tækniframfarir hafa stórbætt gæði bólusetninga, sníkjudýralyfja og mælinga á blóðsýnum. Þá er óvíða í heiminum hugað betur að eftirliti, skráningu og heilbrigði gæludýra en hérlendis. Við teljum því að með upptöku gæludýravegabréfa og öflugu eftirliti sé ekki verið að veikja sjúkdómavarnir landsins. Gerð verður krafa um að heilbrigðis- og upprunavottorð fylgi dýrum sem staðfesti nauðsynlegar bólusetningar. Dýrin verða merkt með sérstakri örflögu sem er tengd við vegabréfið og allar upplýsingar þannig skráðar rafrænt. Þar að auki gerir fyrrnefnt frumvarp ráð fyrir því að hundar sem koma frá löndum þar sem hundaæði fyrirfinnst þurfi áður en þeir koma til landsins að hafa verið bólusettir og það staðfest með blóðsýnatöku að dýrið hafi myndað mótefni gegn hundaæði.

Um síðustu áramót var fyrirkomulagi innflutnings gæludýra til Bretlands breytt, þannig að þar gilda nú sömu reglur og í öðrum ríkjum Evrópusambandsins. Þar var í lok 19. aldar komið á reglum um sex mánaða einangrun fyrir hunda. Árið 2000 var fallið frá þeim ströngu kröfum ef um var að ræða dýr sem kom frá landi innan ESB og krafa um bólusetningu gegn hundaæði uppfyllt. Breytingarnar síðustu áramót þýða að nú er nóg að hundur hafi verið bólusettur gegn hundaæði og er þá heimilt að ferðast með dýrið eftir 21 dags bið. Í aðdraganda þessara breytinga var unnin skýrsla fyrir bresk stjórnvöld þar sem hættan á að hundaæði bærist til Bretlands var metin. Niðurstöðurnar voru þær að búast mætti við einu tilfelli á hverjar 9,8 milljónir innfluttra dýra eða einu tilfelli á hverjum 211 árum. Miðað við reglurnar sem giltu áður mætti búast við einu tilfelli á hverjar 617 milljónir innfluttra dýra eða eitt tilfelli á hverjum 13.272 árum. Þar sem ákvæði frumvarps okkar gera ráð fyrir fyrirkomulagi líku því sem gilti í Bretlandi fyrir breytingarnar, má slá því föstu að hættan á að hundaæði berist til Íslands sé afar hverfandi.

Hér er um mikið réttlætismál að ræða fyrir alla hundaeigendur en núgildandi lög og reglur koma t.a.m. í veg fyrir að þeir sem njóta aðstoðar hjálparhunda geti ferðast óhindrað til og frá Íslandi. Þá hefur íslenska rústabjörgunarsveitin ekki getað farið með sérþjálfaða leitarhunda sína á hamfarasvæði þar sem dvöl í einangrunarstöð hefði mikil áhrif á þjálfun þeirra. Fjölmargir hundaeigendur hafa haft samband frá því að frumvarpið var lagt fram og spurt hvenær þetta geti orðið að lögum. Í mörgum tilvikum er um að ræða Íslendinga sem búa erlendis og huga að flutningum heim til Íslands og eru jafnvel vanir því að geta ferðast með hunda sína allt frá strönd Miðjarðarhafs til Norðurlandanna. Fyrir þessa hundaeigendur sem og fjölskyldur sem vilja taka hundinn með í frí erlendis sparar afnám einangrunar líka töluverðar fjárhæðir en dvöl í einangrunarstöð getur kostað um og yfir 200 þúsund krónur. Þetta er einnig mikið hagsmunamál fyrir innflytjendur hunda en núverandi fyrirkomulag takmarkar mjög möguleika á innflutningi þar sem einangrunarstöðvarnar taka aðeins við dýrum nokkra daga í mánuði.

Nú hafa frumvörp um gæludýravegabréf dagað uppi inn í þingnefnd í tvígang. Það er nauðsynlegt að færa þessa umræðu upp á hærra plan en verið hefur en gamaldags hræðsluáróður hefur einkennt málflutning ýmissa andstæðinga málsins. Má í því sambandi benda á áhættugreiningu vegna innflutnings hunda sem unnin var 2002 og vísað hefur verið til. Þar eru aðeins bornar saman tvær leiðir; annars vegar óbreytt ástand með tilheyrandi einangrun og hins vegar alls engar sjúkdómavarnir. Þar er að finna upptalningu á sjúkdómum sem gætu borist til landsins ef engar varnaðaraðgerðir væru viðhafðar. Sé horft framhjá þeim sjúkdómum sem berast til landsins þrátt fyrir fjögurra vikna einangrun sitja eftir sjúkdómar sem ýmist má fyrirbyggja með bólusetningum eða meðferðum við sníkjudýrum. Það er því nauðsynlegt að ráðst í gerð nýs áhættumats þar sem skoðaðir verða raunverulegir valkostir. Í þessum efnum þurfum við Íslendingar að verða samferða nágrönnum okkar í Evrópu inn í 21. öldina.

Þessi grein sem ég skrifaði með Magnúsi Orra Schram og Ólínu Þorvarðardóttur birtist í Sámi, tímariti Hundaræktarfélags Íslands.

Veiðigjöldin

— Uncategorized

Önnur umræða um veiðigjaldafrumvarpið hófst loksins fyrir helgi. Það er löngu orðið tímabært að taka efnislega umræðu um málið og því læt ég ræðu mína úr þinginu fylgja hér:

Virðulegur forseti. Okkur Íslendingum eru gjafir gefnar. Þeirra stærst er trúlegast náttúruauðlindin sem fólgin er í fiskinum í sjónum umhverfis landið. Fyrir fámenna þjóð eins og okkur er hún svo gríðarleg, það lætur nærri að á hverjum einasta degi sé veitt úr þeirri auðlind sem nemur 10 kílóum fyrir hvert mannsbarn í landinu. Það er augljóslega miklu meira en við þurfum sjálf til matar. Hún leggur þann gríðarlega sterka grunn sem er undir íslensku efnahagslífi og tryggir okkur velferð umfram þær þjóðir sem ekki búa að slíkum auðlindum.

Einmitt þess vegna voru það hræðileg mistök að einkavæða þessa auðlind okkar og það hvernig að því var farið eru sennilega einhver stærstu pólitísku mistök sem gerð hafa verið síðustu áratugi á Íslandi. Kvótabraskið, sú auðlegð sem tekin var út úr greininni með því að skuldsetja hana, sá skyndigróði sem fór tilviljanakennt hingað og þangað og á endanum inn í Kauphöllina og varð trúlega forsmekkurinn að því braski og þeim óeðlilegu viðskiptaháttum sem enduðu með því að íslenska efnahagskerfið kollsigldi, voru mistök sem voru afdrifarík og það hefur verið mikilvægt verkefni að leiðrétta þau alla tíð síðan. Það hefur gengið vonum seinna, það hefur tekið hátt í þrjá áratugi að koma því almennilega á dagskrá hér, stundum vegna þess að ekki hefur verið nægilegur pólitískur vilji til að taka á brýnum úrlausnarefnum til úrbóta á kvótakerfinu — sem hefur raunar ýmsa kosti sem fiskveiðistjórnarkerfi — sem sannarlega hefur þurft að taka á, en stundum hefur það stafað af því að menn hafa leitast við að leysa úr mörgum stórum úrlausnarefnum í einu til úrbóta á þessu kerfi.

Þar á ég einkum við að menn hafa gert atrennur að því að leysa það augljósa vandamál sem er að almenningur á Íslandi nýtur ekki eðlilegs arðs af auðlind sinni og leysa fiskveiðistjórnarþátt málsins á sama tíma. Hvort þessara verkefna um sig er gríðarstórt og bæði eru afar mikilvæg. Til þessa hefur ekki tekist að reyna að leysa þau bæði í einu. Ég hef þess vegna verið þeirrar skoðunar um nokkurt skeið að rétt væri að skilja að þessi úrlausnarefni og fást við þau hvort í sínu lagi, meðal annars vegna þess að ég hef verið þeirrar sannfæringar að mikill meiri hluti íslensku þjóðarinnar, fólk í öllum stjórnmálaflokkum, væri í raun sammála um að það væri hverjum manni augljóst að almenningur nyti ekki eðlilegs arðs af auðlindinni, að sá einkaréttur sem ákveðnir aðilar njóti í aðgangi að auðlindinni skapi, ekki síst nú á allra síðustu árum, svo gríðarlega mikinn arð að það sé fullkomlega óeðlilegt annað en að fólkið í landinu, sem hefur þurft að axla verulega miklar byrðar í kjölfar hrunsins, mátt þola kaupmáttarrýrnun o.s.frv., fái að njóta góðs af þeim gríðarlega gróða sem er sem betur fer í þessari undirstöðuatvinnugrein.

Hitt er síðan flóknara úrlausnarefni og kannski ólíkt fleiri sjónarmiðum, það er hvernig best sé að haga fiskveiðistjórnarþætti málsins. Þess vegna beitti ég mér fyrir því þegar hér var lagt fram frumvarp í sjávarútvegsráðherratíð Jóns Bjarnasonar að þar var sett inn sérstakt bráðabirgðaákvæði, ég hygg að það hafi verið nr. 8, sem laut einmitt að því að skipa skyldi nefnd í því skyni að gera tillögur um með hvaða hætti skattleggja mætti umframhagnað í sjávarútvegi, auðlindarentuna. Og þó að það frumvarp yrði ekki að lögum varð það eigi að síður úr að skipuð var nefnd til að fara yfir það viðfangsefni. Ég sat í þeirri nefnd sem fulltrúi forsætisráðherra ásamt Indriða H. Þorlákssyni, fulltrúa þáverandi fjármálaráðherra sem nú er efnahags- og viðskiptaráðherra og sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra, ásamt hagfræðingi úr sjávarútvegs- og landbúnaðarráðuneyti.

Það er fagnaðarefni að mínu viti að við höfum núna fengið inn í þingið, ólíkt því sem var í fyrra sinnið, tvö þingmál til að fást við, annars vegar það sem hér liggur fyrir og snýr að veiðigjaldinu og byggir að hluta til á vinnu þeirrar nefndar sem ég vísaði til áðan. Hins vegar er til meðhöndlunar í þinginu frumvarp til laga um breytingar á fiskveiðistjórnarkerfinu. Þetta eru tvö úrlausnarmál og ég held að það hafi verið farsælt að leggja þau fram sem tvö aðskilin mál vegna þess að þetta eru aðskilin viðfangsefni. Ég fullyrði að þrátt fyrir langar ræður í dag sé meira og minna samhljómur í þinginu um það mál sem er til umfjöllunar núna, þ.e. veiðigjaldamálið. Eftir þær breytingar sem gerðar hafa verið á því í hv. atvinnuveganefnd þar sem gjaldið hefur verið lækkað um 6–7 milljarða kr. á ársgrundvelli, í það mesta kannski fyrir minn smekk, niður í 15 milljarða, séu þau sjónarmið sem uppi eru í þinginu í öllum aðalatriðum nokkuð samhljóða.

Þingmenn Sjálfstæðisflokksins hafa talað um að þeir teldu eðlilegt að veiðigjöld næmu um 10–12 milljörðum kr. og hver er þá ágreiningurinn í þessu máli? Hann er ekki um það hvort það eigi að greiða veiðigjöld, nei, sá ágreiningur er ekki fyrir hendi. Hann er ekki um það hvort greiða eigi umtalsverð veiðigjöld, nei. Menn eru sammála um að miðað við þá gríðarlega sterku afkomu sem er í sjávarútveginum núna, nærfellt 80 milljarða framlegð á ári eða sem nemur hátt í einni millj. kr. á hvert heimili í landinu, sé sjálfsagt og eðlilegt að sjávarútvegurinn leggi ríkulega til til að létta byrðarnar í samfélaginu og koma í veg fyrir að fólkið í landinu þurfi að greiða meiri skatta en þegar er orðið, enda er nóg orðið. Það er í sjálfu sér ekki nýmæli að stjórnarandstaðan hafi hugmyndir um að gjaldið ætti kannski að vera eilítið lægra en stjórnarmeirihlutinn telur, það er ekki ágreiningur um nein grundvallaratriði. Menn eru sammála um grundvallaratriðin, það á að greiða umtalsvert veiðigjald og það er bara eðli lýðræðisins að stjórnarmeirihluti fái því framgengt að það sé ívið meira en minna sem tekið er í gjöld af einni atvinnugrein. Meðan þessi meiri hluti er í þinginu er eðlilegt að minni hlutinn hér láti stjórnarmeirihlutanum það eftir að leggja á gjöld meðan þau eru ekki út úr öllu korti eða setja atvinnuveginn á hausinn eða annað þess háttar. Og þegar ekki er meiri munur en hér um ræðir, 10–12 milljarðar á aðra höndina hjá stjórnarandstöðunni og um 15 milljarðar hjá stjórnarmeirihlutanum, er augljóslega um að ræða bitamun en ekki fjár. Þess vegna segi ég að það er í öllum aðalatriðum samhljómur í þinginu um meginatriðin í þessu máli, um veiðigjaldið.

Það er erfitt að tala um milljarða og það er flókið að tala um prósentur. Ég held þess vegna að við eigum að einfalda umræðuna og tala bara um kíló. Við vitum öll hvað kíló er, það hafa allir farið út í fiskbúð og keypt sér kíló af fiski. Hvað er þetta ógurlega veiðigjald sem sumir hafa með himinskautum farið um og lýst yfir að það muni setja sjávarútveginn á hausinn? Jú, það er fast veiðigjald annars vegar sem nemur tæpum 10 krónum fyrir hvert kíló sem veitt er, það er nú allt og sumt, nánar tiltekið 9,50 kr. Það er það gjald sem sjávarútvegurinn mun greiða óháð afkomu fyrir aðganginn að auðlindinni. Ég held að allir geti verið sammála um að enginn mun setja fyrir sig gjald upp á 9,50 kr. á hvert kíló sem sækja á í sjó. Það munu allir útgerðarmenn í landinu vera tilbúnir til þess að sækja sjó á þeim kjörum og það munu fleiri til vilja komast í þau forréttindi að hafa þann aðgang að auðlindinni fyrir 9,50 kr.

Hvað er það svo sem bætist við með sérstöku veiðigjaldi nú þegar árferði í sjávarútveginum er með eindæmum? Nú þegar tunnan af norðursjávarolíu er sem betur fer komin undir 100 dollara? Nú þegar yfir 100 þúsund tonn af makríl hafa synt inn í lögsöguna og orðið okkur gríðarlega mikill fengur? Nú þegar við sjáum fram á aflaaukningu í haust í þorski ef að líkum lætur, jafnvel 20 þúsund tonn? Nú þegar gengi íslensku krónunnar er í sögulegu lágmarki sem hefur gríðarleg áhrif á afkomu í sjávarútveginum? Jú, þá er til þess ætlast að greinin skili rétt liðlega 20 krónum í viðbót fyrir hvert kíló, (Gripið fram í.) kannski 22. (Gripið fram í.) 15 milljarðar, virðulegur þingmaður Einar K. Guðfinnsson, deilt með um 450 þorskígildistonnum mundi nema svo sem eins og 33 kr. samanlagt úr fasta veiðigjaldinu og hinu sérstaka. Látum það liggja á milli hluta, þó að það væru 40 kr.

Ef við auglýstum nú á sunnudaginn í Morgunblaðinu, sem ég veit að hv. þingmanni þykir vænt um, eftir aðilum sem væru tilbúnir til að sækja sjó upp á þau býtti að greiða 40 kr. fyrir hvert þorskkíló sem þeir draga að landi yrðu umsóknirnar margfalt fleiri en heimildirnar sem við gætum boðið þeim. Markaðurinn mundi verðleggja þetta miklu hærra. Fyrir þessar heimildir hafa menn greitt til eignar í aðdraganda hrunsins allt að 4.200 kr. Leiguverð hefur jafnvel hlaupið á hundruðum króna og verið algjörlega óhæfilegt. Ég gæti aldrei mælt með því að slík gjöld yrðu innheimt í ríkissjóð af þeim sem stunda sjóinn. Það verður auðvitað að gæta að því að í sjávarútvegi sé góð afkoma, mikill hagnaður og að þar sé aukin hagkvæmni með fjárfestingu o.s.frv. En þegar framlegðin er nærfellt 80 milljarðar eru 15 milljarðar í veiðigjöld alls ekki óhófleg. Það sér það hver maður í hendi sér að það mun enginn fúlsa við því við þær aðstæður sem nú eru í genginu, í aflabrögðum, í olíuverðinu, að fá að veiða fisk upp á þau býtti.

Þess vegna er auðvitað enginn raunverulegur ágreiningur um þetta efni í þinginu. Við heyrum hins vegar frá stjórnarandstöðunni að þetta gæti verið næstum því í lagi ef ekki yrðu gerðar breytingar á fiskveiðistjórnarkerfinu. Hvað eru menn þá að segja? Þá eru menn að segja að í því kerfi sem við rekum í dag sé mikil hagkvæmni, þar sé mikill arður og það sé sjálfsagt og eðlilegt að greiddar séu verulegar fjárhæðir af þeim arði inn í sameiginlega sjóði landsmanna sem geta dugað okkur til að reka heilu spítalana, heilu skólastofnanirnar í samfélaginu og stutt við þróun og fjölgun starfa í samfélaginu, ekki veitir af, og fjölmörg önnur þörf verkefni. Þeir leggja áherslu á að til þess að það sé hægt sé gríðarlega mikilvægt að ekki sé dregið úr hagkvæmninni í greininni.

Því sjónarmiði deili ég með hv. þingmönnum. Ég held að þingið verði að ganga mjög varlega fram í þeim breytingum sem það gerir á fiskveiðistjórnarkerfinu einmitt til þess að draga ekki úr hagkvæmni þess, til þess að draga ekki úr arðinum í sjávarútveginum, til þess að þar sé nóg til skiptanna. Ef við stöndum rétt að málum er nóg til skiptanna fyrir alla. Sjómenn búa sem betur fer við miklu betri kjör en þeir gerðu um langt árabil. Útgerðarmenn hafa verið að græða á tá og fingri og almenningur getur sannarlega notið ríkulegra ávaxta af þessari undirstöðuatvinnugrein ef við stöndum vörð um arðsemina. Ég hvet hv. þingmenn stjórnarandstöðunnar til að gera þá frekar ágreining um hitt þingmálið, um fiskveiðistjórnarmálið, og setja fram sjónarmið sín um með hvaða hætti megi tryggja sem best hagkvæmnina í fiskveiðistjórninni, en láta af þeirri uppgerðarandstöðu sem ég vil segja að sé við þetta mál.

Það er eðlilegt að hreyfa sjónarmiðum um að menn telji að veiðigjöld eigi að vera nokkrum milljörðum lægri, 10–12 milljarðar í stað 15, eins og þingmennirnir hafa haldið fram, en það er ekki neitt meginmál. Það er ekki mál til þess að halda þinginu í gíslingu eða stunda málþóf um í marga daga út af. Það er heldur ekki svo að þetta frumvarp, jafnvel í sinni fyrri gerð, hefði sett hér allt á hliðina. Það tók þó því miður ekki tillit til krókaaflamarkskerfisins, litla kerfisins sem kallað er, þar sem kaup og sala á aflaheimildum hófst ekki fyrir alvöru fyrr en eftir 2004. Það þýðir að mörg smærri fyrirtæki eru skuldsett af kvótakaupum og við verðum að horfast í augu við það, Íslendingar, að það tekur tíma að vinda ofan af því sem hefur verið að byggjast upp eftir einkavæðingu kvótakerfisins. Við verðum að horfast í augu við að ýmsir einstaklingar réðust í fjárfestingar nýverið og eru enn skuldsettir vegna þeirra. Það er þess vegna fagnaðarefni að atvinnuveganefndin hefur tryggt að tekið verður tillit til skulda sem menn hafa stofnað til á þessari öld vegna kvótakaupa og verður gjaldið aðlagað að því.

Hvað varðar áhrif þessa á það að gera fyrirtæki ógreiðslufær eða að mikið tjón verði í viðskiptabönkunum vegna frumvarpsins hefur í fyrsta lagi farið fram fjárhagsleg endurskipulagning í bönkunum á fjölmörgum fyrirtækjum í sjávarútvegi. Það þýðir að þau hafa verið núllstillt sem kallað er, þ.e. skuldir þeirra hafa verið lækkaðar í fjárhæð sem talið er að þau geti ráðið við við óbreyttar aðstæður, muni rétt merja það. Hvað þýðir það? Það þýðir að ef eitthvað breytist í þeim forsendum eru þau fyrirtæki ógjaldfær. Ef veiðigjaldið væri hækkað um 1 milljarð eða 2 milljarða eða upp í 10 eða 12, eins og minni hlutinn í þinginu hefur léð máls á, væru þessi fyrirtæki ógjaldfær af því að þau voru endurskipulögð miðað við miklu lægra veiðigjald.

Hvað gerist þá? Fara þessi fyrirtæki á hausinn? Í langfæstum tilfellum. Í langflestum tilfellum eru það hagsmunir lánardrottnanna að taka fyrirtækin aftur til fjárhagslegrar endurskipulagningar, færa skuldir þeirra niður og þar með yrðu áhrifin af frumvarpinu til þess að lækka skuldir sjávarútvegsins, sem er í sjálfu sér jákvætt fyrir sjávarútveginn. Það þýðir að kröfuhafarnir — auðvitað eru það að verulegu leyti erlendir aðilar — í viðskiptabankana þurfa að sætta sig við eitthvað minni endurheimtur. Þeir verða að sætta sig við að þeir geta ekki skuldsett íslenska sjávarútveginn jafngríðarlega og þeir höfðu áður ætlað, en ástæðan fyrir því er að þeir hafa skuldsett hann ótæpilega.

Þessar fjárhæðir eru ekki af neinum þeim stærðargráðum að þær ógni viðskiptabönkunum eða stöðugleika fjármálakerfisins. Við í efnahags- og viðskiptanefnd fengum gesti frá bönkunum til að fara yfir þetta með okkur á meðan frumvarpið var í sinni upprunalegu mynd. Þá var þegar ljóst að það mundi kalla á umtalsverða endurskipulagningu hjá fjölmörgum fyrirtækjum en mundi sannarlega ekki ríða bönkunum á slig, fjarri því. Og nú, eftir að gjaldið hefur verið lækkað verulega á milli umræðna, er ljóst að áhrifin verða enn þá minni.

Rætt hefur verið um hversu lengi við eigum að halda áfram inn í sumarið hér í þinginu. Það er einlæg sannfæring mín að við eigum að ljúka því máli sem hér er fyrir. (Gripið fram í.) Sú staðreynd að íslenskur almenningur hefur ekki fengið eðlilegt endurgjald af meginauðlind sinni og að gróðinn í greininni og stundum sóunin í meðferð þeirra auðæfa sem tekin hafa verið út úr greininni og hún skuldsett fyrir, hefur verið með þeim hætti að meðan við tökum ekki á því verður aldrei friður um starfsskilyrði sjávarútvegsins. Ég held að það sé gríðarlega mikilvægt og ég held að útvegsmenn um land allt séu sér vel meðvitaðir um mikilvægi þess að hér fáist sæmileg sátt um greinina. Sú sátt fæst með því að almenningur fái eðlilega hlutdeild í arðinum.

Það var að minnsta kosti reynsla mín af viðbrögðum Útvegsmannafélags Reykjavíkur við hinu fyrra frumvarpi að það var ekki það að ætlast væri til þess að þeir legðu meira í sameiginlega sjóði sem truflaði þá útvegsmenn. Það sem truflaði þá útvegsmenn var að ætlunin var að taka af þeim veiðiheimildir, að þá áttu einhverjir aðrir að veiða fiskinn sem þeir hafa veitt hingað til, það var þeirra hjartans mál. Það eru auðvitað gild sjónarmið og þau sjónarmið hljóta að koma til umræðu við umfjöllunina um fiskveiðistjórnarfrumvarpið. En ég hvet til þess að við ljúkum umræðu um þetta mál og tökum stærra málið á dagskrá og kappkostum að ganga þannig frá því að áfram verði tryggð eðlileg arðsemi og hagkvæmni í sjávarútvegi.

Framsóknarflokkurinn í málþófi gegn eigin kosningaloforðum!

— Uncategorized

Ég átti orðastað við formann Framsóknarflokksins á Alþingi í gær um þá stöðu sem flokkur hans er kominn í. Ný stjórnarskrá frá sérstöku stjórnlagaþingi, auknar þjóðaratkvæðagreiðslur og jöfnun vægis atkvæða voru meðal kosningaloforða Framsóknarflokksins fyrir síðustu kosningar. Nú er flokkurinn lagstur í málþóf gegn þessum loforðum sínum! Þegar sjálfstæðismenn héldu þinginu í gíslingu með málþófi sínu fyrir kosningarnar 2009 var annað hljóð í framsóknarmönnum. Þá sagði Framsókn að Sjálfstæðisflokkurinn stæði í málþófi í stjórnarskrármálinu því að hann óttaðist það eins og pestina að fólkið fengi valdið. Hver er það sem óttast vald fólksins nú?

Hægt er að sjá þessi orðaskipti okkar Sigmundar Davíðs á YouTube með því að smella hér.

Framtíðarskipan fjármálakerfisins

— Uncategorized

Efnahags- og viðskiptaráðherra kynnti í mars skýrsluna Framtíðarskipan fjármálakerfisins. Umræður um hana fóru fram á Alþingi í gær og talaði ég þar fyrir hönd Samfylkingarinnar. Skýrslan er mjög þarft og gott innlegg í umræðuna um hvernig fjármálakerfi við viljum byggja á Íslandi til framtíðar. Hér fylgir ræða mín úr umræðunum:

Virðulegur forseti. Ég þakka hæstv. efnahags- og viðskiptaráðherra fyrir skýrsluna og þá greinargerð sem hann flutti fyrir henni hér. Ég fagna því að hún er komin fram og hlakka til sem formaður efnahags- og viðskiptanefndar að fá að taka hana á dagskrá nefndarinnar og til umfjöllunar í framhaldi af þeirri umræðu sem verður hér í dag.

Það er mikilvægasta verkefni Alþingis eftir hrun að girða sem best fyrir að hér verði viðlíka efnahagshamfarir og urðu haustið 2008. Það verður ekki gert nema taka með heildstæðum og vönduðum hætti á fjármálastöðugleika og stöðugleika í efnahagsmálum okkar á fjölmörgum sviðum. Sú skýrsla sem við höfum hér til umfjöllunar er góður grunnur fyrir þá umræðu og fyrir frekari vinnu í þessum efnum.

Þar þurfum við Íslendingar auðvitað að taka kannski fyrst ákvörðun um hvort ætlun okkar er að hafa hér íslenskt bankakerfi eða hvort við ætlum að vera hluti af hinum evrópska fjármálamarkaði. Það er eindregin skoðun mín að ef við Íslendingar ætlum að taka virkan þátt í hinum evrópska fjármálamarkaði sýni reynsla okkar og lærdómur okkar af því sem gerst hefur, að við verðum þá jafnframt að vera virkir þátttakendur í því eftirlitskerfi, stjórnkerfi og stjórnmálakerfi sem er yfir þeim markaði.

Það að ætla að tefla á tvær hættur á 500 milljóna manna markaði fyrir 300 þús. manna samfélag með banka sem geta hæglega vaxið því langt yfir höfuð og ala í brjósti sér þá draumsýn að hér geti einhvern tímann verið eftirlitsstofnanir sem geti haft nægilegt aðhald og eftirlit með risastórum fjármálastofnunum á hundraða milljóna manna markaði, er uppskrift að sömu ógæfunni og við áður rötuðum í. Þess vegna er mikilvægt að við ákveðum að hafa annaðhvort lítið íslenskt bankakerfi og eftirlit í samræmi við það eða að við verðum hluti af hinum evrópska markaði og aðilar að þeim eftirlitsstofnunum sem þar er verið að setja upp og þróa. Eins og svo glögglega kemur fram af þessari góðu skýrslu er það sannarlega ekki séríslenskt verkefni. Þó að okkar verkefni sé kannski stærst vegna þess hversu hrikalega illa við fórum að ráði okkar er það engu að síður alþjóðlegt verkefni að efla og treysta fjármálastöðugleika. Þess vegna hafa menn þróað Basel III reglurnar og vinna að innleiðingu þeirra um heim allan, meðal annars hér.

Aðrar þjóðir urðu líka fyrir því að vátryggingarsjóðir tryggingafélaganna voru tæmdir. Þess vegna er það sem menn hafa þróað Solvency II reglurnar um tryggingamarkaði til að reyna að fyrirbyggja að slíkt endurtaki sig. Auðvitað er þetta alþjóðleg viðleitni. Markaðirnir sem menn starfa á eru sífellt að verða alþjóðlegri og ef við ætlum að vera hluti af þeim verðum við að vera hluti af þeim eftirlitsstofnunum sem þar eru.

Við hljótum líka, við endurskipulagningu fjármálamarkaðar okkar, að leita leiða til að tryggja einhverja fjölbreytni og sem mesta samkeppni. Það er algerlega óviðunandi hversu dýrt fjármálakerfi okkar er, það hefur ekki bara verið ógæfusamt heldur líka dýrt fyrir neytendur. Það hefur verið dýrt í rekstri og haldið uppi miklum vaxtamun og það er mikilvægt fyrir okkur, fyrir neytendur í landinu, að ná niður þessum vaxtamun. Það gerum við best með því að reyna að glæða samkeppni. Þegar aðeins eru þrír bankar í landinu sem halda um 97% innstæðnanna er ekki auðvelt um vik.

Þess vegna er líka mikilvægt að efla aðhald Samkeppniseftirlits að þessari starfsemi og skapa skilyrði fyrir ný fjármálafyrirtæki og minni fjármálafyrirtæki til að starfa til hliðar við hin stóru.

Við þurfum sannarlega að endurskipuleggja eftirlit okkar og það er býsna góð umfjöllun í skýrslunni um hlutverk seðlabanka, fjármálaeftirlits og þá vinnu sem hefur farið fram alþjóðlega í því. Þar höfum við Íslendingar líka unnið talsvert mikla vinnu við að fara í gegnum það að hvaða leyti við í okkar fjármálaeftirliti uppfyllum hin alþjóðlegu viðmið. Gerð hefur verið áætlun um hvernig eigi að ljúka við að uppfylla þau viðmið sem ekki eru uppfyllt. Ég er almennt þeirrar skoðunar að affarasælast sé að við höfum eftirlit með kerfisáhættunni í Seðlabankanum en leggjum þeim mun ríkari áherslu á neytendavernd á fjármálamarkaði í starfsemi Fjármálaeftirlitsins. Því miður hefur verið pottur brotinn í neytendavernd á fjármálamarkaði og það dreifst víða og ábyrgðarskipting allt of óljós og það er sannarlega eitt af því sem við þurfum að taka á því að hér hefur því miður margvíslegt verið gert á fjármálamarkaðnum, m.a. í erlendu lánunum, sem hefur reynst ólöglegt og gengið gróflega gegn hagsmunum neytenda án þess að nokkurt eftirlit hafi sinnt skyldu sinni í þeim efnum.

Það er ekki aðeins eftirlitið sem við þurfum að huga að, við þurfum kannski fyrst og síðast í þessari umræðu að huga að því hvernig við getum reglað markaðinn og reynt að koma í veg fyrir að á eftirlitið reyni. Það verður auðvitað aldrei að fullu gert því að fjármálakreppur koma og fara og þær koma aftur. Það má ganga að því nokkuð vísu, en vonandi koma þær aldrei í neinni viðlíka stærðargráðu og bankahrunið mikla á Íslandi 2008 því að það verður ekki aðeins stórt í sögulegu samhengi okkar heldur verður það alla tíð gríðarlegt í alþjóðlegu samhengi líka.

Hvernig getum við gert það? Jú, við getum gert það með því að koma sem mest í veg fyrir að það reyni á eftirlitið, að það reyni á stjórnmálin og inngrip á fjármálamarkaðinn. Það gerum við best með því að setja leikreglur fyrir fram, einmitt núna áður en fjárfestingarbankastarfsemin byrjar að vaxa, áður en ofvöxtur hleypur í einstakar greinar. Við verðum að setja reglur, lausafjárreglur, lánsfjárreglur og fjármögnunarreglur sem bæði tryggja eðlilegt eigið fé í verkefnum og tryggja hámark á hinum ýmsu sviðum sem varna því að hagkerfið ofhitni og komi í veg fyrir bólur og þau hrun sem þeim fylgja.

Það er trúlega eitt af mikilvægustu verkefnunum okkar ásamt með því að skilja á milli viðskiptabankastarfsemi og fjárfestingarbankastarfsemi og tryggja dreift eignarhald í bönkum og fjármálastofnunum þannig að það gerist aldrei aftur að örfáir menn geti leikið sér að viðskiptabönkum þjóðarinnar eins og þeir væru þeirra einkamál með þeim skelfilegu afleiðingum fyrir fjármálastöðugleika og almannahagsmuni sem það hafði.

Landamærahindranir ræddar í norrænu þjóðþingunum

— blog

Í gær fór fram á Alþingi umræða um landamærahindranir á Norðurlöndum en slíkar umræður hafa þegar farið fram eða munu á næstunni fara fram í öllum þjóðþingum Norðurlanda. Sem formaður Íslandsdeildar Norðurlandaráðs þekki ég vel hversu miklum vandræðum slíkar hindranir geta valdið fólki sem flyst milli Norðurlandanna og fyrirtækjum sem starfa þvert á landamæri þeirra. Oft er um að ræða óvissu um flutning ýmissa réttinda yfir landamæri og margir lenda á milli kerfa og þurfa með töluverðri fyrirhöfn að leita réttar síns. Það er ekki aðeins mikilvægt að við norrænir þingmenn fjarlægjum þær landamærahindranir sem eru til staðar í dag, heldur þarf við alla löggjöf og kannski sérstaklega við innleiðingu Evrópugerða, að gæta samræmis milli Norðurlandanna svo við séum ekki sífellt að skapa nýjar hindranir.

Ég læt hér ræðu mína úr umræðunum fylgja með:

Virðulegur forseti. Ég þakka hæstv. ráðherrum fyrir skýrslur þeirra og fyrir þá umræðu sem hér fer fram. Talsverð umræða hefur verið um það, bæði meðal norrænna þingmanna og norrænna ráðherra, að á Norðurlöndunum séu sífellt að skapast nýjar landamærahindranir og það sé nauðsynlegt að herða vinnuna við að fækka þeim og afnema þær, það mál þurfi að setja í forgang. Það er reglulegur liður á málaskrá forsætisráðherra allra norrænu landanna og í kjölfar umræðu á hinum norræna vettvangi fóru forseti Norðurlandaráðs, formaður norrænu ráðherranefndarinnar og formaður þeirrar nefndar sem fer með landamærahindranamálin fram á það við forseta norrænu þjóðþinganna að gefinn yrði sérstakur tími í öllum þjóðþingunum til að ræða þessi málefni og hvernig megi vinna að þeim með markvissari hætti. Ég þakka forsetunum fyrir að hafa orðið góðfúslega við því. Það er sannarlega ekki einfalt mál að skipuleggja sams konar umræður í þjóðþingum í átta löndum á sama tíma eins og tekist hefur og er full ástæða til að þakka fyrir það.

Ástæðan fyrir því að þessi mikla áhersla er lögð hér á er sú að þingmenn og forustur þjóðþinganna og ríkisstjórnanna þekkja það og vita að þó að landamærahindranir séu út af fyrir sig oft býsna tæknilegs eðlis og snúist að miklu leyti um skrifræði og lausnir á reglugerðum eða tæknihindrunum einhverjum, er hin hliðin á því að þær bitna á fólki. Það er fólk sem verður fyrir landamærahindrununum og það getur haft býsna alvarlegar afleiðingar fyrir það vegna þess að ef ekki er vel að gætt getur fólk einfaldlega misst mikilvæg réttindi sem skipta grundvallarmáli í daglegu lífi þess, m.a. rétt til félagslegrar aðstoðar, óljóst getur orðið um hvar framfærsluskyldan er og fólk jafnvel orðið fyrir því að vera vísað úr landi.
Þess vegna skiptir það gríðarlega miklu máli fyrir íbúa Norðurlandanna og auðvitað fyrst og fremst þá sem sækja nám og vinnu á milli landanna, að unnið sé hratt og markvisst í þessu máli þannig að þau vandamál sem skapast séu leyst jafnóðum. Þar hefur löggjafinn talsverðu hlutverki að gegna og við þurfum að huga að því með hvaða hætti við getum starfað að lagasetningu á Norðurlöndunum þannig að ekki skapist í sífellu nýjar landamærahindranir, því að það er til lítils að leysa þær sem fyrir eru ef við erum alltaf að skapa nýjar og nýjar hindranir í störfum okkar.

Þess vegna er það álit mitt og margra annarra að við lagasetningu á Norðurlöndunum þurfum við sérstaklega að huga að því í hvert og eitt sinn hvort ný löggjöf leiði af sér nýjar landamærahindranir á því svæði.

Við höfum fengið tiltölulega nýlega rýni á vegum forsætisráðuneytisins og lagaskrifstofunnar þar á þau stjórnarfrumvörp sem hér eru lögð fram og er eðlilegt að það sé fastur liður í rýni frumvarpa að kanna það áður en stjórnarfrumvörp eru lögð fram hvort af þeim leiði nýjar landamærahindranir.
Við höfum starfsmenn í Stjórnarráðinu sem sinna sérstaklega norrænum málefnum og hafa þekkingu þar á sem gætu lagt gjörva hönd á plóg hér. Auðvitað er það ekki síst mikilvægt við meðferð mála sem koma frá utanríkisráðuneytinu, því að það er jú innleiðing á tilskipunum á Evrópska efnahagssvæðinu sem hefur ekki síst skapað nýjar landamærahindranir þegar Norðurlöndin fara ólíkar leiðir við að innleiða slíkar reglugerðir. Auk þess að rýna okkar eigin frumvörp betur og kanna í hvert og eitt sinn hvort við séum að skapa nýjar hindranir á milli Norðurlandanna, þurfum við að auka samvinnu á milli Norðurlandanna um það með hvaða hætti Evróputilskipanir eru innleiddar og gæta þess í undirbúningi lagasetningar að menn tali saman yfir landamæri norrænu landanna. Og þótt menn hafi ákveðið svigrúm við innleiðingu Evróputilskipana þurfa þeir að gæta þess af fremsta megni að skapa ekki nýjar landamærahindranir á Norðurlöndum við innleiðinguna.

Það er ekki bara mikilvægt að vinna á heimavelli og í aukinni samvinnu á milli norrænu þjóðþinganna, heldur er ekki síður mikilvægt að við undirbúning Evrópulöggjafarinnar séu norrænir þingmenn vakandi og fylgist með því sem verið er að gera í Evrópuþinginu. Við í þinghópi jafnaðarmanna í Norðurlandaráði, sem ég veiti forustu, höfum lagt áherslu á að reglulega sé samráð á milli þingmanna frá Norðurlöndunum, af norrænu þjóðþingunum, við norrænu þingmennina í Evrópuþinginu til að ganga úr skugga um hvaða löggjöf og reglur verið er að undirbúa á Evrópuvettvangi sem haft geta áhrif á næstu árum á lagaumhverfi okkar, og kanna með hvaða hætti við getum reynt að hafa mótandi áhrif á þá löggjöf meðan hún er á undirbúningsstigi. Það getur verið mikilvægt að koma að sjónarmiðum sínum áður en hinn evrópski réttur er orðinn til. Til þess að gera það er beinskeyttast að beita áhrifum norrænu þingmannanna, og eftir atvikum þingmanna Eystrasaltsríkjanna í Evrópuþinginu, með nánu samstarfi við þá.

Hvaða máli skiptir það? Það getur til að mynda skipt gríðarlega miklu máli um frjálsa verslun og viðskipti á milli landanna og það skiptir verulega máli um að skapa vinnu og hagvöxt í öllum norrænum löndum. Tökum byggingariðnað sem afmarkað þar dæmi þar um. Það er því miður svo og verður að játa að reglur í norrænu löndunum um byggingar og byggingarefni eru með ýmsum og ólíkum hætti. Það gerir það að verkum að fyrirtæki sem framleiða vörur fyrir þennan markað geta oft og tíðum ekki beint þeim vörum inn á allan hinn norræna markað heldur aðeins hluta hans eða þær þurfa að uppfylla sérkröfur til að komast inn á aðra hluta hans. Það er augljóst að af því er gríðarlegt óhagræði. Það dregur úr samkeppni og möguleikum á því að efla framleiðslu og fyrirtæki á þessu sviði á öllum Norðurlöndunum og er því sameiginlegt hagsmunamál fyrir svæðið allt að farið sé yfir þetta regluverk og leitast við að fella niður tæknihindranir sem eru á því að flytja húshluta eða byggingarefni, hvort sem það eru gluggar, hurðir, einangrunarefni eða hvað það nú kann að vera, á milli Norðurlandanna til þess að lækka kostnað í þeim geira til hagsbóta fyrir fyrirtæki og heimili á öllum Norðurlöndunum. Það verður til þess að auka samkeppni en auðvitað líka til þess að skapa fyrirtækjunum stærri heimamarkað og þar af leiðandi meiri möguleika á að vaxa í þá stærð þannig að þeir geti látið að sér kveða á alþjóðlegum mörkuðum.

Varðandi landamærahindranir fjöllum við býsna mikið um þá einstaklinga sem til okkar leita og verða fyrir því að fá ekki framfærslu eða stuðning í fæðingarorlofi eða fá ekki inngöngu í háskóla eins og þeir eiga rétt á eða annað slíkt. Það er niðurstaða mín eftir nokkurra ára setu í Norðurlandaráði að það sé mjög mikilvægt að borgararnir hafi einhvern skýran farveg fyrir umkvartanir sínar í þessum efnum af mörgum ástæðum. Ein er sú að það getur verið kostnaðarsamt að reka mál og oft og tíðum á hér í hlut fólk sem er um skamman tíma í tilteknu landi og er ekki mikilli aðstöðu til þess að sækja rétt sinn.

Ég hef því flutt tillögu á vettvangi forsætisnefndar Norðurlandaráðs um að við komum á fót embætti norræns umboðsmanns, svipað og embætti umboðsmanns Alþingis, þar sem Íslendingar geta sent inn erindi sín ef þeir eru óánægðir með hvernig brotið hefur verið á þeim í stjórnsýslunni. Þá getum við á norrænum vettvangi beint slíkum erindum til norræns umboðsmanns sem kannar málin og gengur í þau fyrir þá einstaklinga sem í hlut eiga.

Vorþing Norðurlandaráðs í Alþingi

— blog

Það er viðeigandi að í dag, á degi Norðurlandanna, er vorþing Norðurlandaráðs haldið í Reykjavík. Verður það í fyrsta sinn sem þingfundur ráðsins er haldinn í Alþingishúsi Íslendinga, en hjá hinum norrænu ríkjunum hefur það jafnan þingað í þjóðþingum. Það er sérstakt fagnaðarefni, bæði fyrir Alþingi og þjóðina alla og samstarf hennar við aðrar norrænar þjóðir.

Þess má geta að í dag eru liðin nákvæmlega fimmtíu ár frá því að Helsingfors -samningurinn var samþykktur, sem er grundvallarsamningur norrænnar samvinnu.

Norrænir þingmenn hafa áður fundað í Alþingi, árið 1947, þegar Norræna þingmannasambandið hélt þar fund. Helstu málin sem rædd voru á þeim fundi voru fiskveiðimál og alþjóðlegt samstarf þingmanna, tvö mál mikilvæg Íslendingum.

Á dagskrá þingfundar Norðurlandaráðs í dag eru velferðarmál, jafnréttismál og norðurslóðir, sem jafnframt eru mikilvæg mál fyrir okkur Íslendinga. Fagnefndir Norðurlandaráðs afgreiddu í gær í Reykjavík nýjar tillögur um norðurslóðir í takt við norrænar áherslur. Verði tillögurnar samþykktar verða þær að tilmælum til allra norrænu ríkisstjórnanna og Norrænu ráðherranefndarinnar um samstilltar aðgerðir, tilmælum sem ríkisstjórnirnar og ráðherranefndin leitast við að uppfylla.

Af tillögum Norðurlandaráðs um norðurslóðir vil ég sérstaklega nefna hér tillögu um sameiginlega stefnu Norðurlanda í málefnum norðurslóða. Norrænu ríkin hafa öll sett fram stefnu um norðurslóðir þar sem er að finna sameiginlega sýn á mörgum sviðum en einnig ólíka sýn á öðrum. Norðurlandaráð vill beina þeim tilmælum til norrænu ríkisstjórnanna að þær sameinist um sameiginlega stefnu í málefnum norðurslóða svo vinna megi að sameiginlegum markmiðum. Með þeim hætti telur Norðurlandaráð að Norðurlöndin geti aukið áhrifamátt sinn á alþjóðavettvangi í málefnum norðurslóða.

Markmið tillögunnar er ekki að mynda nýjan alþjóðavettvang heldur að sameinast um pólitíska framtíðarsýn og styrkja samstarf norrænu ríkjanna í Norðurskautsráðinu, þar sem þau gegna mikilvægu hlutverki, en eiga jafnframt í góðu samstarfi við önnur aðildarríki ráðsins. Í þessu sambandi má nefna sameiginlega norræna framtíðarsýn um umhverfismál og um lífskjör íbúa norðurslóða, þar á meðal frumbyggja. Mikilvægt er að framþróunin á svæðinu, sem er hröð, verði á þann hátt að þar haldist í hendur mikilvægir hagsmunir íbúa, náttúru og nýtingar auðlinda norðurslóða.

(Grein sem birtist í Fréttablaðinu 23. mars 2012)

Krónan eins og Berlínarmúrinn

— blog

Helgi Hjörvar hefur staðið ströngu síðustu daga en mánudaginn var brugðið það neyðarráð að herða hér gjaldeyrishöftin margumtöluðu til að stoppa glufur sem fjárfestar hafa verið að nýta sér að mati Seðlabankans. Mikið hefur verið um þetta fjallað fjölmiðlum vikunni og Viðskiptablaðinu dag er ítarlega fjallað um áhrif þessara aðgerða. Það sem hins vegar kom nokkuð óvart þessu er að Helgi skyldi hafa talað fyrir málinu Alþingi, þar sem raun er um að ræða frumvarp sem unnið er af efnahags- og viðskiptaráðuneytinu samstarfi við Seðlabankann. Blaðamaður þykist vita að Helgi sé grunninn móti höftunum en sem formaður efnahagsog viðskiptanefndar var honum falið að vera forsvari fyrir málið þinginu síðdegis mánudag.

„ Höft eru óskemmtileg en meðan þau eru er mikilvægt að fast og ákveðið sé tekið á sniðgöngu. Þegar tekið tillit til stærðar þrotabúa gömlu bankanna í okkar litla efnahagslífi er líka óvarlegt annað en að hafa þá innan haftanna. Þess vegna var eðlilegt að grípa til þessara ráðstafana þótt það sé ekki óskastaða. Óraunsæjar væntingar um hratt afnám hafta er að tefja fyrir úrvinnslu verkefnisins. Þær valda því að eigendur aflandskróna taka ekki nægilega virkan þátt í útboðum Seðlabankans. Það er mikilvægt að aðilar á markaði horfi raunæjum augum á að höftum á aflandskrónur verður ekki létt á næstu misserum,“ segir Helgi.

Þegar Helgi er spurður frekar um gjaldmiðlamál segir hann að eitt af skrýtnu umræðumálunum dag sé umræðan um hina sjálfstæðu krónu, sem síðan kemur daginn að sé alls ekki sjálfstæð.

„ Þjóð í höftum er ekki sjálfstæð þjóð. Það er ekkert sjálfstætt við gjaldmiðla þar sem við höfum þurft að banna útlendingum að fara með peningana sína úr landi,“ segir Helgi. „Þetta er fullkomlega óþolandi staða fyrir þjóðríki. Við þurfum hins vegar að leysa þennan aflandskrónu vanda yfir lengra tímabil en núgildandi lög gera ráð fyrir. Ég held að við þurfum að ræða alvarlega breytta nálgun á þessu. Fyrir utan það sem Seðlabankinn hefur lagt til málanna þá eru tillögur Viðskiptaráðs á þessu sviði bestu tillögurnar sem ég hef séð.“

Helgi segir að mikilvægt sé að vandi aflandskrónueigenda sé ekki samfélagsvæddur í þessu samhengi og að lengri tíma þurfi fyrir þá til að fá úrlausn sinna mála þó reynt sé að opna fólki og fyrirtækjum leið til þess að eiga frjáls viðskipti á milli landa.

„Það virðist vera að lífeyrissjóðunum hafi ekki boðist nægilega góð kjör á eignum hérlendis til að þeir sjái ástæðu til að koma með fjármagnið sitt heim,“ segir Helgi. „Þeirra mat verður að gilda í því og það er varhugavert að krefjast þess að þeir komi heim með þessa peninga á þeim forsendum að við þurfum að losna úr höftum en ekki bara á viðskiptalegum forsendum og frjálsum samningum.“

 

Krónan hindrar frjáls viðskipti

En svo að við höldum okkur við gjaldmiðlamálin. Það er tvísýnt með vilja þjóðarinnar til að ganga í Evrópusambandið (ESB) en hvernig sem það fer er langt í að við tökum upp evru. Á meðan sitjum við uppi með krónu í gjaldeyrishöftum. Hvernig ætla menn að leysa þetta?

„Ég hef líkt krónunni við Berlínarmúrinn. Þegar það er róstursamt á erlendum mörkuðum eins og verið hefur undanfarið, þá er skjólgott á bakvið múrinn og margir finna skjól í höftunum,“ segir Helgi. „En líkt og með Berlínarmúrinn þá koma höftin í veg fyrir frjálsa verslun og frjáls viðskipti. Við vitum að grundvöllurinn fyrir litlar þjóðir til að vera sjálfstæðar er verslunar- og viðskiptafrelsi.“

Þá segir Helgi að á meðan Íslendingar styðjist við krónuna þurfi að gera ákveðnar breytingar. Til dæmis þurfi að finna leiðir út úr verðtryggingaráhrifum og sjálfvirkum kerfisbreytingum hennar.

„Menn semja um 5% kauphækkun í kjarasamningum, síðan kemur í ljós að það er ekki innistæða fyrir þeim hækkunum og fyrirtækin velta því út í verðlagið,“ segir Helgi. „Þá kemur ríkið og ríkisfyrirtæki og hækka gjaldskrár af því að verðlag er að hækkaog loks bitnar þetta á heimilunum vegna verðbólgunnar og hækkunar lána sem skapast í kjölfarið. Þessa hringrás þarf að stöðva.“

Þá segir Helgi að mesta ógnin í hagkerfinu sé að núverandi verðbólga verði viðvarandi. Enginn einn aðili í hagkerfinu geti tekist á við þann vanda.

„Þess vegna þurfum við að ná fram meiri samstöðu. Það er áhyggjuefni að lykilaðilar í hagstjórninni eru allir að toga vagninn í sitt hvora áttina. Best væri ef allir næðu saman um átak í þessum efnum líkt og menn gerðu í þjóðarsáttinni árið 1990,“ segir Helgi.

Helgi segist þó vera bjartsýnn á að hægt sé að taka upp evruna fyrr en búast mátti við.

„Í aðildarsamningum Íslands þarf ESB að bjóða upp á tvennt; annars vegar full yfirráð yfir auðlindum okkar og hins vegar lausn á gjaldeyrisvanda þjóðarinnar sem er einstæður í Evrópu,“ segir Helgi. „Það er mjög mikilvægt að leysa úr honum hratt og vel, því gjaldeyrishöftin koma í veg fyrir að fjórfrelsið sé ríkjandi á EES svæðinu. Það hlýtur því að vera sama forgangsverkefni fyrir Brussel eins og okkur, að eyða óeðlilegum viðskiptahindrunum. Ég er því bjartsýnn á að við komumst inn í myntsamstarfið EMR II mjög hratt. Helsta ástæðan fyrir því að ganga inn í sambandið er að við losnum út úr þessum gjaldmiðli sem hvorki hefur skilað okkur stöðugleika né hæfilegu vaxtastigi. Ég hef von um að það gæti gerst á þremur mánuðum eftir að ákvörðun liggur fyrir, þá jafnvel um mitt næsta kjörtímabil. Þá værum við að tala um stöðugan og haftalausan gjaldmiðil hérna innan nokkurra ára“

Nú hefur verið nokkuð fjallað um mögulega upptöku Kanadadollars í samstarfi við Kanadamenn og vísbendingar verið uppi um að þeir séu jákvæðir fyrir viðræðum um slíkt. Ber okkur ekki skylda að kanna það?

„Á ögurstundum þjóðar er mönnum skylt að kanna alla þá möguleika sem eru í boði. Þess vegna vil ég klára aðildarviðræður að ESB sem fyrst,“ segir Helgi. „En ég er líka tilbúinn til að skoða aðra möguleika, það er allt skárra en íslenska krónan. Ein helsta ástæða þess að við þurfum að losna við krónuna er til að fella niður viðskiptahindranir. Þess vegna væri því eðlilegast að taka upp þann gjaldmiðil sem við eigum mest viðskipti í. Það er einnig líklegra að hagsveifla okkar fylgi helstu viðskiptalöndum en alls óskyldu efnahagskerfi. En það má skoða allt. Það væri hrokafull afstaða að segja nei við hugmyndum fyrirfram “

 

Skortur á samstöðu

Samtalið snýst í kjölfarið í aðstæðurnar í pólitíkinni í dag. Blaðamaður spyr hvort Helgi telji að núverandi þingmeirihluti sé að ná þeim markmiðum sem lagt var upp með?

„Þessi meirihluti getur státað af því að hafa náð mikilvægum árangri á ýmsum sviðum, sérstaklega í ríkisfjármálum og í því að lenda ýmsum erfiðum málum. Það hefur hann þó ekki gert einn, fólkið og fyrirtækin í landinu hafa líka lagt mikið af mörkum,“ segir Helgi. „Það er áhyggjuefni að okkur sem störfum í pólitík er ekki að takast að skapa nógu breiða samstöðu um það sem er verið að gera. Við þurfum skilja með einhverjum hætti við það sem að baki er og ná saman um framtíðarsýn sem að nýtur meirihlutastuðnings fólks almennt. Það er of algengt að andstæðar fylkingar skipi sér í sitthvorar herbúðir með ítrustu kröfur á báða bóga í stað þess að leggja sín sjónarmið á borðið og reyna að tala sig inn á sameiginlega niðurstöðu. Hér er hefð fyrir því að nýta sér nauman meirihluta til hins ítrasta.

En væri ekki ráð að auka samstöðuna í þinginu í ljósi þess hve meirihlutinn er tæpur?

„Kosturinn við svona veika stöðu stjórnarmeirihlutans – því það er varla hægt að tala um að hann sé með þingmeirihluta á bakvið sig – er að hann hefur þurft að ræða við þingið og leita eftir samstarfi, hvort sem er sína þinghópa eða stjórnarandstöðuna,“ segir Helgi. „Það þarf að gera í miklu ríkari mæli heldur en við höfum verið að gera. Það er ekki til mikils að ná fram einhverjum skammtímasigrum á einu kjörtímabili sem ganga síðan til baka á því næsta af því að það eru ólíkar fylkingar að berjast um völdin. Við komumst ekkert áfram með því. Ég held að við séum sannarlega komin þangað í tímanum eftir hrun að við þurfum á því að halda að horfa fram á við.“

Þú og fleiri aðilar talið svona en aðgerðir ykkar og orðræða er allt önnur. Forsætisráðherra heldur vart ræðu án þess að úthúða stjórnarandstöðunni eða aðilum úr atvinnulífinu. Það er því eðlilegt að spyrja, hafið þið mikinn áhuga á samstarfi við stjórnarandstöðuna eða atvinnulífið?

„Ég upplifi þetta nú ekki þannig en ég tel að hún líti svo á að hún hafi þurft að svara ákveðnum sjónarmiðum,“ segir Helgi. „En vissulega er það vandamál hvernig forystan í atvinnulífinu og stjórnvöld tala saman. Það á að vera okkur stjórnmálamönnum og forystumönnum atvinnulífsins alvarlegt áhyggjuefni ef við getum ekki skipst málefnalega á skoðunum á grundvelli gagnkvæmrar virðingar. Það eru gild sjónarmið sem lúta að breytingum á atvinnulífinu sem þessi ríkisstjórn hefur lagt áherslu á og á skilið málefnalega umfjöllun. Að sama skapi hefur margt gott komið frá atvinnulífinu sem er vel þess virði að fara yfir og bregðast við.“

Helgi segir mikilvægt að ná fram sátt um skilyrði þeirra atvinnugreina sem byggja á auðlindum landsins.

„Við teljum að þær greinar, þá sérstaklega sjávarútvegurinn, séu ekki að skila jafn miklu og rétt væri. Að auðlindarentan sé ekki að skila sér til almennings. Þar þarf að verða breyting á,“ segir Helgi. „Það hefur ekki heldur náðst samstaða um það hvernig rétt sé að haga auðlindanýtingu almennt og fyrir vikið ríkir óhófleg tortryggni í garð erlendrar fjárfestingar. Það er vandamál fyrir okkur því við þurfum á erlendri fjárfestingu að halda. Ég held að Íslendingar séu hvorki á móti útlendingum eða erlendu fjármagni í sjálfu sér. En ástæðan fyrir þessum viðbrögðum er að öllum líkindum sú að fólk hefur áhyggjur af því að ekki sé búið að tryggja eign almennings á auðlindunum með lögum og að um það ríki breið pólitísk samstaða þannig að fólk geti verið rólegt yfir því að útlendingar komi hingað og fjárfesti í atvinnulífinu. Fólk þurfi ekki að vera andvaka yfir því að einhverjir erlendir auðmenn hafi eignast auðlindirnar okkar.“

 

Ríkið dragi sig út úr Íslandsbanka og Arion

Sem fyrr segir er Helgi formaður efnahags- og viðskiptanefndar. Blaðamaður spyr mjög opið að því hvernig hann sjái fyrir sér næstu árin í efnahags- og viðskiptalífinu hér á landi?

„Ég held að þetta „námskeið“ sem við höfum verið á eigi eftir að verða til þess að við getum byggt upp sterkara efnahags- og atvinnulíf en við vorum með,“ segir Helgi. „Við þurfum þó að gera breytingar á fjármálakerfinu, það þurfa t.d. að vera skýrari skil á milli fjárfestingabanka- og viðskiptabankastarfsemi hvernig sem útfærslan á þeim verður. Við þurfum líka að setja takmörk á eignarhaldi í bönkunum, líkt og Norðmenn hafa gert, og koma í leið í veg fyrir það að eigendur bankanna geti valsað um þá eins og þeir gerðu. Ég tel líka að ríkið eigi að draga sig út úr Arion banka og Íslandsbanka eins fljótt og hægt er. Það er mikilvægt að þeir komist í hendur sinna eigenda og ég tel að það fari ekki vel að ríkið sé minnihlutaeigandi í einkabankarekstri.“

Aðspurður hvort ekki sé rétt að ríkið losi sig við Landsbankann líka, eða hvort að hann komi til með að vera í eigu ríkisins til lengri tíma, segir Helgi að það sé flóknara mál.

„Ég var þeirrar skoðunar að ríkið ætti að draga sig út úr einkabankarekstri. Niðurstaðan af því var ekki mjög farsæl fyrir efnahags- og atvinnulífið hér á landi,“ segir Helgi.

En er ríkisábyrgðin ekki stóra vandamálið, væri ekki nær að lýsa því yfir fyrirfram að ríkið taki aldrei ábyrgð á bönkum?

„Vandinn er auðvitað sá að ólíkt því sem getur gerst um sumar aðrar atvinnugreinar, þá held ég að það sé ekki bjóðandi fyrir sjálfstætt ríki að hér séu engir bankar. Það kallar á það að ríkið tryggi það með einhverjum hætti,“ segir Helgi. „Best væri ef við getum sett upp það umhverfi að ríkið væri ekki á þessum markaði en ég held að við séum ekki komin þangað. Það væri hins vegar mikill fengur að því, ef að þess væri nokkur kostur, að erlend fjármálafyrirtæki hefðu áhuga á því að starfa á þessum markaði hér á landi.“

En fyrst við erum að ræða bankana í samhengi við efnahags- og viðskiptanefnd. Nú hafa fjármálafyrirtækin fengið heimild til að samhæfa aðgerðir vegna gengisdómsins sem féll um daginn. Ætlar þingið að taka einhverja afstöðu eða forystu í þessu máli?

„Þingið tók forystu í þessu árið 2010 og reynslan af því er ekki góð,“ segir Helgi. „Það stendur til að lengja málshöfðunarfrest þannig að þeir sem þurfa að sækja rétt sinn geti gert það. Það eru nokkuð hundruð mál í dómskerfinu sem tengjast gengismálum. Hugað hefur verið að því hvort hlýta eigi öllum málum sem tengjast gengisdómnum en þá er vissulega hætta á því að þau flækist hvert fyrir öðru. Það þarf einhvern veginn að reyna að finna þau mál sem vega þyngst og flýta fyrir dómsniðurstöðu í þeim. Þetta ferli getur tekið nokkra mánuði en ég held að það liggi þegar fyrir talsvert skýr fordæmisgildi gagnvart þeim einstaklingum sem hafa staðið í skilum. Stóru ágreiningsmálin snúa líklega fyrst og fremst að fyrirtækjum og bönkum en ekki einstaklingum. Það á líka eftir að finna út úr mörgum málum, t.d. hvað varðar þau fyrirtæki sem eru búin að fara í gegnum endurskipulagningu skulda og svo frv.“

 

Samfylkingin þarfnast breytinga fyrir kosningar

Í viðtali við áramótatímarit Viðskiptablaðsins lét Össur Skarphéðinsson, utanríkisráðherra og fyrrv. formaður Samfylkingarinnar, þau orð falla að Jóhanna Sigurðardóttir, forsætisráðherra og núverandi formaður Samfylkingarinnar, þyrfti að víkja sem formaður fyrir næstu kosningar og hleypa yngri aðilum að. Blaðamaður ber þessi orð undir Helga og minnir að nú, tæpum þremur mánuðum seinna, hafi enn enginn staðið upp og mótmælt þessum orðum Össurar. Helga má sjá að spurningin er óþægileg og hann hikar mjög áður en hann svarar.

„Ég held að Jóhanna muni sjálf ráða miklu um það hvenær hún hættir,“ segir Helgi segir hann og velur svar sitt vandlega. „Hún hefur tekist á við alla þá erfiðleika sem hafa steðjað að á þessu kjörtímabili og þarf væntanlega að gera það upp við sig hvernig hún ætlar að skila því verkefni af sér, hvort hún haldi því hlutverki áfram sjálf eða feli einhverjum öðrum það.“

Þú hlýtur að hafa skoðun á því hvað hún á að gera, skýtur blaðamaður inn í.

„Í þeirri stöðu sem að við í Samfylkingunni erum í núna þá er augljóst að hjá okkur þurfa að verða umtalsverðar breytingar fyrir næstu kosningar. En það snýst meira um stefnuáherslur heldur en einstaka persónur,“ segir Helgi. „Jóhanna hefur skilað þessu erfiða verki mjög vel, en við höfum augljóslega tapað tiltrú hluta af okkar kjósendum. Af því að Samfylkingin er draumur um stóran norrænan jafnaðarmarmannaflokk þarf hún að bregðast við núverandi stöðu. Flokkurinn þarf að leggja meiri áherslu á atvinnulífið og eins skuldamál ungu kynslóðarinnar, þ.e. því fólks sem var að kaupa sér íbúðir á árunum fyrir hraun. Sú kynslóð þarf að upplifa meiri sanngirni í því hvernig komið er til móts við hana. Þetta er eitthvað sem Samfylkingin þarf að huga vel að á þessu síðasta ári kjörtímabilsins.“

Þá segir Helgi að hann telji að Samfylkingin hafi ekki skilað því nógu vel í ákvörðunum sínum og töluðum orðum að líkt og aðrir jafnaðarmannaflokkar hafi flokkurinn trú á markaðnum og frjálsum viðskiptum. Þetta tvennt sé drifkrafturinn að því að skapa hagvöxt og lífsgæði.

„Ástæðan fyrir því að það hefur tekist að skapa þau góðu lífskjör sem eru á Norðurlöndunum er sú að þeir hafa með mjög einbeittum hætti skapað samkeppnishæft atvinnulíf,“ segir Helgi. „Það er einfaldlega best fyrir velferðarsamfélagið að eiga öflugt atvinnulíf og fyrir atvinnulífið að eiga öflugt velferðarsamfélag. Áhersluna á atvinnulífið þurfum við að halda betur til haga. Við urðum að taka ákvarðanir um það að hækka ýmsa skatta og gjöld vegna þess að ríkissjóður var um tíma rekinn með 500 milljóna króna tapi á dag. Ég held að ýmsir hafi upplifað sem eitthvert hugsjónarlegt markmið okkar, að auka skatta og álögur, en því fer þó fjarri.“

 

 (viðtal sem birtist í Viðskiptablaðinu 15. mars 2012)

Það verður að fara í almennar aðgerðir

— blog

Helgi Hjörvar kvartar yfir umræðu um skuldamál. Ýmist telji menn að hægt sé að gera allt fyrir alla án kostnaðar eða að ekkert sé hægt að gera. Hann vill innleysa skatttekjur á frjálsan viðbótarlífeyrissparnað, nýta 20 milljarða króna afslátt sem lífeyrissjóðir fengu á húsnæðislánum og að bankarnir komi til móts við lántakendur. Þannig sé hægt að koma til móts við stóran hóp lántakenda.

Helgi Hjörvar er formaður efnahags- og viðskiptanefndar Alþingis. Hann segir að eftir dóm Hæstaréttar í gengismálum, sem féll fyrr í þessum mánuði, sé óhjákvæmilegt að grípa til almennra aðgerða, að minnsta kosti gagnvart þeim lántakendum sem tóku íslensk íbúðarlán á tímabilinu frá 2004 til 2008. Tímabilið miðast við það þegar 90% lán komu á markað. „Grundvallaratriði í skuldamálum heimilanna er að komast upp úr þeim hjólförum sem umræðan hefur verið föst í. Annars vegar hefur ranglega verið gefið í skyn að hægt sé að gera allt fyrir alla og það kosti ekki neitt og á hinn bóginn er því haldið fram að ekkert sé hægt að gera í almennum aðgerðum.“

Helgi segir að áróður um að hægt sé með einhverjum hætti að lækka skuldir heimilanna þannig að aðeins erlendir kröfuhafar bæru kostnaðinn hafi spillt fyrir. „Það er ekki rétt, vegna þess að stór kúfur í skuldum heimilanna er náttúrlega hjá Íbúðalánasjóði og lífeyrissjóðunum. Lækkun á þeim skuldum mun enginn borga nema við sjálf.“

Virðum meginreglur

Sumir hafa talað fyrir því að breyta vísitölunni afturvirkt og lækka skuldirnar með því móti. Helgi segir það að ýmsu leyti vafasama leið og hætt sé við að hún haldi ekki fyrir dómstólum og ríkið yrði þá bótaskylt fyrir breytingunum í heild sinni. Þá þurfi einnig að gæta þess að halda meginreglur.

„Ég held að við höfum lært það af dómi Hæstaréttar. Hann áréttaði að ef maður fer út í banka og borgar greiðsluseðil þá hefur maður afgreitt málið. Með sama hætti þurfa lánveitendur að geta treyst því að forsendum fyrir þeirra lánum verði ekki breytt með afturvirkum hætti. Það hefði kannski mátt gera í neyðarlögunum. Það var ekki gert og ég held að það séu fleiri gallar en kostir við að reyna að gera það eftir á.“

Peningaprentun ótrúverðug

Helgi segir sér að peningaprentunarleiðin hafi verið notuð í verðhjöðnunarástandi einhvers staðar. Hún gangi hins vegar illa upp í 6,5% verðbólgu, líkt og er hér á landi.

„Aðalhagfræðingur Seðlabankans hefur einnig sagt að þetta bitni á eigin fé bankans og við þurfum að gæta vel að því. Sá sem setur Seðlabankann sinn tvisvar í röð á hausinn þarf að hafa áhyggjur af því að það verði ekki mikill áhugi á að lána honum peninga eftir það. Svo finnst manni skrítin tilhugsun, að stjórnmálamenn eigi bara að geta látið prenta peninga til að leysa vanda íbúanna. Það hljómar mjög ótrúverðugt í eyrum óhagfræðimenntaðs manns.“

Lífeyrisskuldbindingar

Helgi segir vel mega ræða þá hugmynd að láta lífeyrissjóðina bera kostnaðinn. Þjóðin hafi sýnt þá fyrirhyggju að leggja inn 2.000 milljarða þar og hægt sé að láta þá bera einhvern hluta af áfallinu og vinna ári lengur, svo dæmi tekið.

„Það er málefnaleg hugmynd sem vert er að ræða. Mér finnst hún þó varhugaverð af þremur ástæðum: við skuldum vel á annað hundrað milljarða króna inn í almenna lífeyrissjóðskerfið og yfir 400 milljarða inn í opinbera kerfið og ekki er ráðlagt að auka þá skuld. Í þriðja lagi lítur sem betur fer út fyrir að við munum lifa lengur og verða heilsubetri eftir því sem tímarnir líða. Skuldbindingar lífeyrissjóðanna verða þá meiri og við þurfum að vinna lengur, alveg óháð þessu skuldavandamáli. Það væri þá vont að vera búinn að ganga á forðann.“

Helgi segir heldur ekki góðan kost að gera skuldbindingarnar að sameiginlegri skuld í sjóði, eða einhverju öðru formi, og greiða upp yfir einhvern tíma. „Gallinn við það er að hætt er við að litið verði á það sem 260 milljarða nýja skuldsetningu ríkissjóðs. Það mundi þá hafa alvarleg áhrif á lánshæfismat ríkissjóðs og þar með okkar allra.“

Leysa inn skatttekjur

Helgi segir nýlega skýrslu Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands sýna ótvírætt að ekki sé hægt að gera allt fyrir alla. Ríkissjóður geti ekki tekið á sig 260 milljarða í einu vetfangi. Það þýði hins vegar ekki að ekki sé hægt með almennum aðgerðum að gera talsvert fyrir marga. Það sé óhjákvæmilegt eftir dóm Hæstaréttar.

„Hvað er það sem stendur ríkissjóði næst? Það eru viðskiptavinir Íbúðalánasjóðs. Kostnaður við að mæta ítrustu kröfum Hagsmunasamtaka heimilanna hjá Íbúðalánasjóði getur numið 122 milljörðum króna, sem er trúlega meira en boðlegt er að leggja á ríkissjóð. Sá hópur sem ég tel að eigi mest tilkall til leiðréttinga er sá sem tók lán hjá sjóðnum á tímabilinu 2004 til 2008, sem er innan við helmingur af lánasafninu. Þegar hefur eitthvað verið afskrifað með öðru móti og eitthvað af þessu er þegar tapað þannig að kostnaður við að mæta ítrustu kröfum gagnvart þessum hópi gæti verið innan við 50 milljarðar.“

Helgi vill að ríkissjóður sæki óinnleystar skatttekjur hins opinbera í hinum frjálsa hluta séreignasparnaðar. Þar eigi ríki og sveitarfélög á annað hundrað milljarða króna. Sá hluti sem nær til frjálsa lífeyrissparnaðarins er ekki aðgreindur, en gæti verið allt að 80 milljarðar króna. „Með því að leggja það inn sem eigið fé Íbúðalánasjóðs hefði hann svigrúm til verulegra aðgerða gagnvart þessum hópi og jafnvel að fara eitthvað lengra aftur.“

Þrjú áföll einnar kynslóðar

Ríkissjóður kemur með þessu, segir Helgi, til móts við stóran hóp lántakenda með almennum hætti, en taki þó ekki á sig nýja skuldbindingu. Þetta séu þó ekki ókeypis aðgerðir, þær sé borgaðar með skattpeningum. Við stöndum einfaldlega frammi fyrir því hvort samfélagið eigi að endurdreifa þessum byrðum.

Þar segir hann hópinn sem tók lán á fyrrgreindu tímabili sitja fyrir. „Það er vegna þess að þó að hver kynslóð verði að kljást við ákveðin áföll, þá verður þessi fyrir þremur áföllum í senn. Hún kaupir í fasteignabólu þar sem hið opinbera hefur dælt lánsfjármagni inn á markaðinn og sprengt verðið upp úr öllu valdi. Hún fær nær fulla lánsfjármögnun og loks kemur verðbólguskot beint í kjölfar lántökunnar um leið og kaupmáttur fellur. Slíkt áfall einnar kynslóðar eru full rök fyrir því að endurdreifa byrðunum.“

Helgi segir það vera samfélagslega ákvörðun. Horfa verði til þess að stór hópur í samfélaginu hafi, með dómi Hæstaréttar, betri stöðu en aðrir hópar. Því sé rétt að endurdreifa byrðunum. Þá við samfélagið til að gera slíkt með greiðslu vaxta- og barnabóta þegar við komum okkur upp fjölskyldu, en hærri sköttum þegar komið er yfir þann hjalla. Fordæmi séu því fyrir endurdreifingu byrða.

20 milljarðar hjá lífeyrissjóðum

Hátt í 200 milljarðar króna liggja í fasteignalánum lífeyrissjóða til sjóðsfélaga. Samkvæmt skýrslu Hagfræðistofnunar kostar það sjóðina 32 milljarða að fara að ítrustu kröfum varðandi niðurfærslu. Ef aðgerðirnar eru takmarkaðar við þá sem keyptu eigið íbúðarhúsnæði lækkar sú upphæð umtalsverð og enn frekar ef takmarkað er við árabil.

„Sjóðirnir fengu 20 milljarða aukaafslátt af verðtryggðum íbúðabréfum sem keypt voru af Seðlabanka Lúxemborgar eftir hrun. Að þeir fái fulla verðtryggingu og vexti af eignasafni sínu þrátt fyrir hrunið, það er eðlileg varnarstaða um réttindi lífeyrishafa. En að þeir njóti líka 20 milljarða aukasnúnings á verðtryggðum íbúðalánum finnst mér ekki sanngjarnt.“

Helgi segir að vissulega séu hagsmunir lífeyrissjóðanna miklir, en þetta geti snúist um það hvort eignasafn þeirra skili 1 prósenti minna í ávöxtun í eitt ár. Til þess þurfi mögulega sérstaka lagaheimild, en rík sanngirnissjónarmið séu fyrir því. Hvað viðskiptabankana varðar segir Helgi að þeir verði að bregðast við á viðskiptalegum forsendum. Ætli þeir að vera samkeppnisfærir á íbúðalánamarkaði þurfi þeir að grípa til ráðstafana gagnvart eigin lántakendum.

„Það er auðvitað ekki útilokað að ríkið þyrfti með einhverjum hætti, í tengslum við aðgerðir bankanna, að ræða við þá almennt um starfsskilyrði eða koma á einhvern hátt til móts við þá.“

Ekki gallalaust

Helgi telur að samstaða ætti að nást um þessa leið. „Sjálfstæðismenn hafa áður viljað nota inneignina í séreignasjóðum. Það er Jóhönnu og Steingrími að þakka að það er ekki búið að eyða henni og ef Hagsmunasamtök heimilanna eru tilbúin til að slá af ítrustu kröfum sínum hljóta helstu aðilar að geta komist að samkomulagi um lokalausn sem dugi, hver sem endanleg útfærsla yrði.“

Útfærslan sem hann leggur til sé þó ekki gallalaus. „Á henni er sá galli að maður notar ekki sömu peningana tvisvar. Við munum þá ekki nota þessa skattalegu innstæðu til að gera eitthvað annað; fjárfesta í atvinnumálum, lækka skuldir ríkissjóðs eða aðra skynsamlega hluti sem hægt er að gera við peningana. Þetta þarf að ræða. Í öðru lagi erum við þá búin að nota þennan varasjóð ef við verðum fyrir einhverjum áföllum. Í þriðja lagi gæti þetta aukið verðbólguþrýsting, ef þetta leiðir til verulega aukinnar neyslu í kjölfarið. Órjúfanlegur hluti þess að grípa til almennra aðgerða er að gæta verðstöðugleika. Um það verður að vera víðtækt samkomulag og samstaða.“

(Viðtal sem birtist í Fréttablaðinu 27. febrúar 2012)

Leitum sátta

— blog

Ég kallaði hér í Fréttablaðinu á mánudag eftir málefnalegri umræðu um raunhæfar aðgerðir í skuldamálum heimila. Ekki væri hægt að gera allt fyrir alla en töluvert fyrir marga og það þyrfti að ræða. Leiðarahöfundur Fbl. gerði því skóna hér í gær að um kosningabrellu væri að ræða og að bakfærsla á hluta verðbóta sem nemur 5-10% af skuldum heimila muni leiða til bólu og nýs efnahagshruns. Veruleikinn er sem betur fer allt annar og gefur ekki tilefni til heimsendaspádóma um vítisvélar.

Matsfyrirtækið Fitch hefur nýlega bent okkur á að mikill árangur hafi náðst í ríkisfjármálum, en skuldir heimila og fyrirtækja séu enn of miklar. Það hlýtur því að teljast ábyrgt efnahagspólitískt viðfangsefni hvort draga megi úr skuldum heimila án þess að skuldsetja ríkissjóð. Færir hagfræðingar hafa bent á að verðtryggingarkerfið á Íslandi komi í veg fyrir sjálfvirkar sveifluleiðréttingar í hagkerfinu. Það gefur tilefni til að skoða hvort við getum leiðrétt handvirkt hluta af sveiflunum. Slíkt fæli ekki í sér stórkostlega eignatilfærslu heldur væri bakfærsla á hluta af heimasmíðuðum vanda.

Skoðanaskipti
Eftir hrun hafa hróp tveggja hópa yfirgnæft skoðanaskipti um skuldir heimila. Í öðrum hópnum eru talsmenn þess að bæta öllum allt sem gerst hefur með gríðarlegum tilkostnaði. Hins vegar eru talsmenn, á borð við leiðarahöfund Fbl., sem telja að ekkert megi gefa eftir nema hjá þeim sem sýnt geta fram á örbirgð. Talsmenn beggja tala fyrir mikilvægum sjónarmiðum, en við komumst ekkert áfram með því að kalla á víxl „allt“ eða „ekkert“. Upplýst umræða byggist á því að við greinum vandann, rannsökum hvernig hægt er að bregðast við, og skiptumst síðan á skoðunum um hvaða niðurstaða mæti best ólíkum sjónarmiðum og skapi víðtækasta samstöðu.

Leiðarahöfundurinn áréttar að ég hafi ekki gerst sekur um það lýðskrum að hægt sé að gera allt fyrir alla – án tilkostnaðar. Ég hef bent á fjármuni sem nýta má í umtalsverðar aðgerðir vegna víðtæks vanda í samfélaginu og hvernig útfæra megi það. Bendi aðrir á betri fjármögnunarleiðir og sanngjarnari útfærslu væri það fagnaðarefni, því betur sjá augu en auga. En á meðan við færumst ekki áfram í umræðunni þá fjölgar á vanskilaskrá, æ fleiri gefast upp, margt samkeppnishæfasta unga fólkið okkar flytur til útlanda og sundrung einkennir samfélag okkar. Við þær aðstæður skulum við ekki hafna því að víðtækari aðgerða er þörf.

Skilyrði til sjálfsbjargar
Hvað dylgjur leiðarahöfundar um kosningabrellu varðar er gaman að benda honum á að lesa sitt eigið blað frá 15. júní 2010, en þar slær Fbl. því upp á forsíðu að ég hafi lagt til víðtækar aðgerðir í skuldamálum sem fjármagna megi m.a. með aukaafslætti lífeyrissjóðanna af verðtryggðum íbúðalánum og skattinneign af séreign. Þetta hefur verið afstaða mín lengi, en er engin stundarbrella. Ég er einfaldlega sannfærður um að vandinn sé slíkur að grípa þurfi til umtalsverðra aðgerða strax. Almennri aðgerð má beina að afmörkuðum hópum svo fjármunir nýtist sem best þeim er þurfa. En þó einhverjir fái eitthvað sem þeir mögulega kæmust af án, þá er kostnaður við það mun minni en hagkvæmni þess að búa fólki almenn skilyrði til sjálfsbjargar.

(birtist Fréttablaðinu 29. febrúar 2012)

Valmynd