Ég hef ásamt fjórum öðrum þingmönnum Samfylkingarinnar lagt fram á Alþingi frumvarp um breytingu á lögum um starfsemi lífeyrissjóða. Með breytingunum sem lagðar er til í frumvarpinu er lífeyrissjóðum heimilað að eiga og reka íbúðarhúsnæði. Einnig er lagt til að lífeyrissjóðir geti stofnað félag um rekstur húsnæðisins eða gert samning við einkaaðila um hann.

Þessum sjónarmiðum hefur verið haldið á lofti undanfarið enda ekki hægt að sjá hvað mælir gegn því að lífeyrissjóðunum yrði veitt þessi heimild, því það er ekki verið að skylda þá til neins.

Verði frumvarpið að lögum gæti það orðið einn þáttur þess að koma aftur hreyfingu á fasteignamarkaðinn. Þar að auki gæti fyrirkomulag sem þetta stuðlað að auknum stöðugleika á fasteignamarkaði og skapað grundvöll fyrir öflugri leigumarkaði.

Frumvarp til laga
um breytingu á lögum um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða, nr. 129/1997, með síðari breytingum.

Flm.: Helgi Hjörvar, Lúðvík Bergvinsson, Mörður Árnason, Ellert B. Schram, Einar Már Sigurðarson.

1. gr.
Eftirfarandi breytingar verða á 36. gr. laganna:
a. Við 1. mgr. bætist nýr töluliður, svohljóðandi: Með kaupum og rekstri íbúðarhúsnæðis, þar á meðal útleigu.
b. Við bætist ný málsgrein, 10. mgr., svohljóðandi:
Lífeyrissjóði er heimilt að stofna félag um rekstur íbúðarhúsnæðis skv. 11. tölul. 1. mgr. eða gera samning við einkaaðila um slíkan rekstur.

2. gr.
Við 38. gr. laganna bætist ný málsgrein, svohljóðandi:
Þrátt fyrir ákvæði 1. og 2. mgr. er lífeyrissjóði heimilt að fjárfesta í íbúðarhúsnæði í samræmi við 11. tölul. 1. mgr. 36. gr. Lífeyrissjóði er jafnframt heimilt að halda því íbúðarhúsnæði sem hann hefur eignast við yfirtöku skv. 2. mgr. og skal líta á slíkt sem fjárfestingu skv. 11. tölul. 1. mgr. 36. gr.

3. gr.
Lög þessi öðlast þegar gildi.

G r e i n a r g e r ð .

Með frumvarpi þessu er lagt til að lífeyrissjóðir fái heimild til að eiga og reka íbúðarhúsnæði. Með rekstri er m.a. átt við útleigu húsnæðisins. Í lögunum nú er blátt bann lagt við því að lífeyrissjóður fjárfesti í fasteignum nema það sé nauðsynlegt vegna starfsemi sjóðsins en frumvarpið leggur til undanþágu frá því þegar um íbúðarhúsnæði er að ræða. Þá er lagt til að lífeyrissjóðirnir geti stofnað félag um rekstur húsnæðisins eða gert samning við einkaaðila um hann. Með þessu er lífeyrissjóðum m.a. gert kleift að gera samning við leigumiðlanir um útleigu íbúða eða stofna leigumiðlun og/eða -félag. Um slíka starfsemi gilda þá lög þar um.

Fordæmi eru fyrir heimild af þessu tagi í öðrum löndum, m.a. á Norðurlöndum og í Þýskalandi. Aukið hlutfall fasteigna í félagslegri eigu er til þess fallið að stuðla að stöðugleika á fasteignamarkaði. Þar með er dregið úr þeim neikvæðum áhrifum sem verðsveiflur á fasteignamarkaði hafa á efnahagslífið.

Heimild til handa lífeyrissjóðunum að fjárfesta í íbúðarhúsnæði getur verið einn þáttur í því að koma hreyfingu á fasteignamarkaðinn ásamt því sem heimildin gæti orðið grundvöllur fyrir því að á Íslandi skapist traustur og góður leigumarkaður eins og má víða sjá í nágrannalöndum okkar. Þá verður ekki séð að íbúðarhúsnæði til handa fólkinu í landinu sé síðri fjárfesting en erlend hlutabréf sem sjóðirnir hafa lögfesta heimild til að fjárfesta í. Fjárfesting í fasteignum er kannski ekki til þess fallin að skila skammtímahagnaði en er góð langtímafjárfesting og ætti því að samrýmast vel fjárfestingarstefnu lífeyrissjóðanna.

Ég fékk í dag svar frá utanríkisráðherra við fyrirspurn minni um markað fyrir hvalkjöt. Það er athyglisvert að skoða verðþróunina síðustu ár en í ljós kemur að verð á hvalkjöti hefur verið að lækka. Það er mikilvægt að skoða allar staðreyndir vel þegar hagsmunirnir sem um ræðir eru vegnir og metnir.

Hér er svar utanríkisráðherra:

Svar utanríkisráðherra við fyrirspurn Helga Hjörvar um markað fyrir hvalkjöt.

1. Hversu stór hefur markaður fyrir hvalkjöt verið í Japan frá árinu 1999, mælt í tonnum og skipt eftir árum?
Samkvæmt opinberum upplýsingum er árlegt framboð á hvalkjöti um þessar mundir um 6.000 tonn, þar af koma 4.000 tonn vegna vísindaveiða og 2.000 tonn vegna strandveiða. Framboðið hefur aukist frá 1999 vegna aukinna vísindaveiða Japana. Árleg neysla er sveiflukennd milli ára. Ómögulegt er að segja nákvæmlega hversu stór markaðurinn er í raun þar sem honum er miðstýrt milli ára. Þess má þó geta að árið 1987, þegar veiðibanni IWC var komið á, var landað 14.500 tonnum af hvalkjöti í Japan.

2. Hvert hefur meðalverð á kílói af hvalkjöti verið í jenum, skipt eftir árum?

Ár Tonn Meðalverð í jenum
1999 2.141 2.236
2000 2.448 2.166
2001 2.618 1.944
2002 3.257 1.898
2003 3.380 1.926
2004 4.154 1.829
2005 5.559 1.309
2006 4.154 1.414
2007 4.050 1.485

Hafa verður í huga að verð ræðst einnig af því um hvaða hvalategund er um að ræða og af hvaða hluta hvalsins kjötið er. Sem dæmi getur verð á verðmætasta kjötinu verið 12.000 jen pr. kíló og allt niður í 600 jen pr. kíló fyrir ódýrustu bitana.

Nokkrar umræður urðu á þingi í gær um málþóf sjálfstæðismanna. Ég birti hér ræðu mína sem ég flutti í umræðum um störf þingsins:

Virðulegur forseti. Það fer best á því í ræðustóli Alþingis að tala um hlutina eins og þeir eru. Auðvitað var þetta málþóf í gærkvöldi og það vita allir. Og auðvitað hafa þingmenn ákveðinn rétt til málþófs. En ég held þó að við alþingismenn þurfum að hugsa um þá sérstöku tíma sem við lifum á, um þær sérstöku skyldur sem á okkar herðum eru. Hér liggur fyrir mikill fjöldi brýnna mála sem á okkur hvílir sú skylda að tryggja greiðan og góðan framgang.

Það er sjálfsögð og rétt ábending hjá þingmönnum Sjálfstæðisflokksins að mikilvægt er að ræða efnahagsmálin, enda var það gert í gær. Mörg góð efnahagsmál hafa komið fram hjá ríkisstjórninni og sem betur fer eru nú farnar að berast jákvæðar fréttir af íslenskum efnahagsmálum út í hinn stóra heim, m.a. vegna breytinga í Seðlabankanum, þótt við verðum enn fyrir áföllum eins og hruns Straums–Burðaráss.
Það er hins vegar sérkennileg afneitun Sjálfstæðisflokksins að hér megi ekki ræða stjórnskipunarmál eða stjórnlagaþing. Það er afneitun flokksins á því að hrunið í haust var ekki bara fjármálahrun. Það var hrun stjórnkerfisins. Það var hrun þess stjórnkerfis sem Sjálfstæðisflokkurinn hafði byggt hér upp síðastliðin 17 ár og er þess vegna ekki nema von að þeir afneiti þeirri staðreynd að það er jafnmikilvægt að gera breytingar í stjórnkerfismálum og í efnahagsmálum og ekki síst að tryggja í stjórnarskrá eign þjóðarinnar á auðlindum. Nú er staða okkar sú að við erum skuldsett gríðarlega erlendis og erlendir aðilar eru farnir að líta til þeirra auðlinda sem við eigum, til auðlinda í orku og auðlinda í fiski. Það er því ekki síður brýnt að tryggja til allrar framtíðar að íslensk þjóð eigi þær auðlindir sem í landinu eru og í kringum landið finnast, að þær hverfi ekki í skuldahítina okkar í útlöndum.

Í kjölfar tíðinda gærdagsins að Ingibjörg Sólrún Gísladóttir sækist ekki lengur eftir sæti á lista Samfylkingarinnar í Reykjavík fyrir komandi alþingiskosningar, hef ég ákveðið að sækjast eftir 3. sætinu í prófkjörinu. Ég legg eftir sem áður mesta áherslu á velferðarmál og atvinnusköpun, ekki síst tengt orku og umhverfismálum.

Opin og gagnsæ vinnubrögð eru ein forsenda þess að það takist að endurskapa traust í samfélaginu. Ríkisvaldið verður að taka forystu með breyttum vinnubrögðum og opnari stjórnsýslu. Ég hef því lagt fram á Alþingi, ásamt tveimur öðrum þingmönnum Samfylkingarinnar, frumvarp sem skyldar fyrirtæki, félög og stofnanir sem eru að helmingi eða meira í eigu íslenska ríkisins til að upplýsa um allar afskriftir skuldunauta viðkomandi aðila. Frumvarpinu er ekki ætlað að ná til afskrifta sem leiða af almennum ákvörðunum um niðurfærslu á skuldum heimila, heldur er fyrst og fremst verið að tryggja að engar óeðlilegar eða óvenjulegar afskriftir séu gerðar í skjóli leyndar.

Frumvarpið í heild:

Frumvarp til laga

um upplýsingaskyldu fyrirtækja, félaga og stofnana í eigu íslenska ríkisins.

Flm.: Helgi Hjörvar,
Katrín Júlíusdóttir, Ellert B. Schram

1. gr.
Öll fyrirtæki, félög og stofnanir sem eru að helmingi eða meira í eigu íslenska ríkisins, þ.m.t. fjármálafyrirtæki, skulu upplýsa um allar afskriftir skuldunauta viðkomandi aðila. Viðskiptaráðherra getur í reglugerð ákveðið lágmarksfjárhæð þeirra afskrifta sem upplýsa skal um.
Ráðherra er jafnframt heimilt að undanskilja afskriftir skv. 1. mgr. sem leiða af almennum ákvörðunum um niðurfærslu á skuldum heimila.
Upplýsingar um afskriftir skulu birtar mánaðarlega á vefsíðu viðkomandi fyrirtækis, félags eða stofnunar. Einnig má birta upplýsingarnar á vefsíðu fjármálaráðuneytis.

2. gr.
Brot gegn lögum þessum varða sektum.

3. gr.
Lög þessi öðlast þegar gildi.

Greinargerð.

Í framhaldi af fjármálahruninu á Íslandi hefur kröfu um gagnsæi í rekstri verið haldið á lofti í æ ríkara mæli. Gagnsæi er grundvallaratriði opinnar stjórnsýslu og við þær óvenjulegu aðstæður sem íslenskur almenningur býr nú við er nauðsynlegt að engu verði leynt til að unnt verði að skapa á nýjan leik traust í samfélaginu.
Samkvæmt lögum um fjármálafyrirtæki eru stjórnarmenn fjármálafyrirtækis, framkvæmdastjórar, endurskoðendur, starfsmenn og hverjir þeir sem taka að sér verk í þágu fyrirtækisins bundnir þagnarskyldu um allt það sem þeir fá vitneskju um við framkvæmd starfa síns og varðar viðskipta- eða einkamálefni viðskiptamanna þess, nema skylt sé að veita upplýsingar samkvæmt lögum. Þagnarskyldan helst þótt látið sé af starfi. Þessi þagnarskylda, svokölluð bankaleynd, á við rík rök að styðjast. Með hliðsjón af þeirri ólgu sem nú ríkir í íslensku samfélagi er það mat flutningsmanna að ekki verði hjá því komist að víkja henni til hliðar hvað afskriftir ríkisbankanna varðar um stundarsakir meðan öldurnar lægir. Bankaleynd ríki eftir sem áður um öll hefðbundin viðskipti og rétt að hafa í huga að afskriftir leiða yfirleitt af aðgerðum gegn skuldunautum sem hvort eð er hafa verið opinberar. Með lögunum er því fyrst og fremst verið að tryggja að engar óeðlilegar eða óvenjulegar afskriftir séu gerðar í skjóli leyndar.
Í frumvarpinu er því lagt til að öllum fyrirtækjum, félögum og stofnunum sem eru að minnsta kosti að helmingi í eigu íslenska ríkisins verði gert skylt að upplýsa um allar afskriftir skulda lántakenda sinna. Þannig nær frumvarpið m.a. til allra fjármálafyrirtækja í eigu íslenska ríkisins, hvert svo sem rekstrarform þeirra er. Gert er ráð fyrir því að viðskiptaráðherra hafi heimild til að ákveða í reglugerð lágmarksfjárhæð þeirra afskrifta sem upplýst skal um. Ráðherra hefur jafnframt heimild til að undanskilja upplýsingaskyldunni afskriftir sem leiða af almennum ákvörðunum um niðurfærslu á skuldum heimila, t.d. ef ríkisstjórn ákveður að afskrifa ákveðið hlutfall skulda sem til eru komnar vegna húsnæðislána, festa gengisvísitölu eða setja þak á verðbætur. Slíkar afskriftir færu eftir opinberum reglum, þar sem jafnræðis er gætt og almannahagsmunir því tryggðir. Upplýsingarnar skulu birtar mánaðarlega með tryggum og sannanlegum hætti og í frumvarpinu er lagt til að það verði gert einu sinni í mánuði með birtingu á vefsíðu. Viðkomandi fyrirtæki, félag eða stofnun getur þá birt upplýsingarnar á vefsíðu sinni. Jafnframt er mögulegt að birta upplýsingarnar á vefsíðu fjármálaráðuneytisins. Í þessu sambandi er jafnframt bent á að ýmsar upplýsingar um málefni jafnt einstaklinga sem fyrirtækja sem kunna að falla undir ákvæði frumvarpsins eru nú þegar opinberar, s.s. varðandi nauðungarsölu á eignum, innkallanir vegna þrotabúa og skiptafundi. Þeim reglum sem kveðið er á um í frumvarpinu er beint í sama farveg og þær til þess fallnar að byggja á ný upp traust á grunnstoðum samfélagsins.
Lagt er til að viðurlög við brotum gegn ákvæðum frumvarpsins varði sektum.
Lagt er til að breytingarnar öðlist þegar gildi. Þótt eðlilegt sé að lögin verði tímabundið í gildi er ekki tilgreindur afmarkaður gildistími þeirra. Eðlilegt er þó að þau verði ekki numin úr gildi fyrr en endanlega hefur verið gengið frá öllum eftirstöðvum fjármálahrunsins. Gert er ráð fyrir að í ljósi reynslunnar verði metið hvort upplýsingagjöf sem þessi geti orðið hluti af upplýsingaskyldu ársreikningslaga.

Kæri félagi!

Framundan eru krefjandi tímar við endurreisn íslensks samfélags eftir hrunið 6. október. Um leið og við í Samfylkingunni þurfum að biðjast afsökunar á okkar hlut í því og axla ábyrgð, verðum við að rækja skyldu okkar með því að taka forystu í uppbyggingunni. Við höfum nú tækifæri til að virkja þúsundir manna til þátttöku í henni, fólk sem vaknað hefur til vitundar um mikilvægi réttlátra leikreglna og siðferðis í samfélaginu.

Okkur gefst nú kostur á að leggja nýjan og traustan samfélagsgrunn, líkt og jafnaðarmönnum á Norðurlöndunum gafst á fyrri hluta síðustu aldar. Sá grunnur felst senn í gildum sígildrar jafnaðarstefnu og kröfu dagsins um sjálfbæra þróun. Það er búið að tala nóg um erfiðleikana framundan, nú þurfum við að vísa veginn og byggja upp.

Við eigum að jafna kjörin til að mæta samdrættinum, því það er gríðarlega mikilvægt til sátta í samfélaginu að byrðunum verði réttlátlega skipt. Markmiðum okkar um opið og lýðræðislegt þjóðfélag getum við náð því krafan nú er um aðgang að upplýsingum og áhrif fólks á ákvarðanir. Áherslur okkar á mikilvægi menntunar getum við sýnt í verki með því að galopna skólakerfið meðan við byggjum upp störf í stað þeirra sem glatast hafa. Nýr forseti Bandaríkjanna er meðal þeirra sem bent hafa á þau miklu atvinnutækifæri sem felast í umhverfismálum og endurnýjanlegri orku og þar búum við Íslendingar vel.

Á ögurstundu í lífi þjóðar er það skylda forystumanna hennar að kanna til þrautar þá kosti sem bjóðast. Þess vegna á Samfylkingin að sameina stjórnmálaflokkana um að lyfta aðildarumsókn að ESB yfir pólitískt argaþras, láta reyna á hvaða samningar nást og leggja þá í dóm þjóðarinnar.

Ég þakka fyrir þau forréttindi að vera kjörinn eins talsmanna jafnaðarmanna á Alþingi. Ég fagna því að Jóhanna Sigurðardóttir hafi verið fengin til að leiða okkur og vona að framganga mín gefi þér tilefni til að fela mér að vinna að framtíðinni með henni. Þess vegna sækist ég eftir 2. sæti á lista Samfylkingarinnar í öðru Reykjavíkurkjördæmanna og bið um stuðning þinn.

Reglur fulltrúaráðs um prófkjör vegna Alþingiskosninga 2009

1. gr. Prófkjörið fer fram 14. mars 2009.

2. gr. Rétt til að bjóða sig fram í prófkjörinu hafa þeir félagar í Samfylkingunni sem eru kjörgengir til Alþingis og fá meðmæli minnst 30 og mest 50 flokksfélaga með lögheimili í Reykjavík.

3. gr. Kosningarétt hafa allir félagar í Samfylkingarfélögunum í Reykjavík sem eiga lögheimili eða hafa kosningarétt í Reykjavík og eru skráðir félagar þann 28. febrúar 2009.

4. gr. Framboðsfrestur skal vera til og með 28. febrúar 2009. Frambjóðendur sem uppfylla skilyrði skv. 2. grein skili framboði til kjörstjórnar og greiði 50.000 króna þátttökugjald.

5. gr. Kjörstjórn sér um sameiginlega kynningu á frambjóðendum. Í því felst:

a. Sameiginlegir kynningarfundir.

b. Milliganga um opinbera kynningu á frambjóðendum og samsending kynningarefnis frá frambjóðendum.

c. Tengingu af heimasíðu Samfylkingarinnar á heimasíður/bloggsíður frambjóðenda.

d. Ein útsending tölvupósts á póstlista Samfylkingarinnar fyrir hvern frambjóðenda.

6. gr. Kosningin fer fram með eftirfarandi hætti:

a. Netkosning, ásamt skriflegri eða rafrænni kosningu á kjörstað, sem kjörstjórn tekur ákvörðun um og auglýsir.

b. Gert er ráð fyrir að netkosning hefjist 9. mars og standi í 5 daga.

c. Utankjörfundarkosning hefst 7. mars.

7. gr. Viðhaft er samval fyrir bæði Reykjavíkurkjördæmin. Kjósendur fá í hendur einn kjörseðil og raða frambjóðendum á einn lista.

8. gr. Kjósandi kýs að lágmarki 4, að hámarki 8 frambjóðendur og merkir við þá með tölustöfunum 1, 2… o.s.frv.

9. gr. Sæti 1 – 8 í samvalinu skipa þeir sem fá flest atkvæði í þau sæti, en þurfa þó að fá að lágmarki 50% gildra atkvæða í viðkomandi sæti, til að kosning sé bindandi. Með fjölda atkvæða í sæti er átt við samanlagðan fjölda atkvæða frá 1. sæti að viðkomandi sæti.

Uppstillingarnefnd er frjálst að færa þá frambjóðendur til eftir þörfum sem ekki fá bindandi kosningu. Uppstillingarnefnd líti til kvenfrelsissjónarmiða og nauðsynjar þess að fjölga konum á þingi við frágang framboðslista.

10. gr. Þegar úrslit liggja fyrir skulu frambjóðendur, sem hljóta bindandi kosningu ákveða sjálfir í hvoru kjördæminu þeir bjóða sig fram og skal sá frambjóðandi er flest atkvæði hlýtur eiga fyrsta val um kjördæmi og sæti, sá frambjóðandi er næst flest atkvæði hlýtur á svo næsta val og þannig koll af kolli þar til fyllt eru þau sæti sem kosið er til.

11. gr. Birtar eru atkvæðatölur frambjóðenda og þá tekið fram hvort og í hvaða sæti þeir hafa hlotið bindandi kosningu.

12. gr. Ætlast er til að frambjóðendur og stuðningsmenn þeirra sýni háttvísi í kosningabaráttunni og stilli kostnaði við framboð sitt í hóf.

Frambjóðendum er ekki heimilt að auglýsa framboð sitt í fjölmiðlum. Þó er frambjóðendum heimilt að auglýsa fundi eða aðra viðburði enda fari kostnaður við þær auglýsingar ekki yfir 300 þúsund krónur. Heildarkostnaður við framboðið má ekki fara yfir 1 milljón króna.

Frambjóðendur skulu að prófkjöri loknu skila yfirliti um tekjur og gjöld. Kjörstjórn fylgist með að reglum þessum sé framfylgt og vekur athygli frambjóðenda á því ef hún telur að útaf þeim sé brugðið.

13. gr. Fulltrúaráð Samfylkingarinnar í Reykjavík kýs kjörstjórn. Kjörstjórn sér um alla framkvæmd prófkjörsins og setur nánari reglur í samráði við stjórn fulltrúaráðsins.

14. gr. Reglur þessar eru lagðar fram með fyrirvara um að ekki verði breytingar á lögum um kosningar til Alþingis. Verði lögum breytt kann að vera nauðsynlegt að endurskoða tilhögun um val á framboðslista.

Samþykkt á fundi fulltrúaráðsins þann 16. febrúar 2009

Lifandi og skemmtileg umræða hefur verið í kjölfar bankahrunsins um lýðræði og stjórnskipan. Þar hafa fjölmargir tekið þátt, má m.a. nefna Njörð P. Njarðvík o.fl. Hugmyndir um grundvallarbreytingar í stjórnskipaninni, einkum aðskilnað valdþátta og eflingu löggjafarvalds gagnvart framkvæmdavaldi eru ekki nýjar af nálinni en Vilmundur Gylfason heitinn fjallaði m.a. um nauðsyn þeirra svo eftir var tekið. Ég lét vinna frumvarpsdrög um stjórnlagaþing sem byggði á þeim þingmálum jafnaðarmanna sem áður hafa verið flutt undir forystu fyrst Stefáns Benediktssonar og síðar Jóhönnu Sigurðardóttur.

Framsóknarflokkurinn hefur með eftirtektarverðum hætti gert stjórnlagaþing að stefnumáli sínu. Heiðursmaðurinn Jón Kristjánsson, fyrrverandi ráðherra, mun hafa leitt starfshóp um málið sem lagði tillögu fyrir flokksþing þeirra á dögunum og í framhaldi af því kynnti flokkurinn frumvarp um efnið nýlega. Þó margir séu sammála um stjórnlagaþing hefur umræða um útfærslu þess verið takmörkuð og ég birti því hér til gamans frumvarpsdrögin sem ég lét vinna. Þau verða ekki lögð fram úr þessu enda höfðu framsóknarmenn þau áhrif að slíkt frumvarp verður eitt af helstu áherslumálum þingsins fram að kosningum. Gaman væri að fá pósta með hugleiðingum um efnið því það er ekkert eitt rétt um útfærsluna. Þingið getur verið fámennt eða fjölmennt, staðið lengi eða stutt o.s.frv. Ég tel m.a. sterklega koma til greina að það sé skipað að jöfnu konum og körlum því þó kynjakvótar eigi ekki að vera í alþingiskosningum held ég að öðru gegni á stjórnlagaþingi sem setja á grundvallarreglurnar í samfélaginu.

Þröstur Freyr Gylfason var mér til halds og trausts við gerð frumvarpsdraganna en Þorkell Helgason, starfsmaður Alþingis, á heiðurinn að útfærslu kosningarinnar sem er vægiskosning í anda hugmynda sem átt hafa vaxandi fylgi að fagna í lýðræðisfræðum, en sumum kann að þykja óþarflega flókin.

Við þurfum klárlega nýja stjórnarskrá, eflingu þingsins og þó ekki síst beins lýðræðis. Ég er þó ekki viss um að við eigum að kalla það nýtt lýðveldi, því lengst af lýðveldistímanum áttum við þeirrar gæfu að fagna að búa á fjölmörgum sviðum í sterku og góðu samfélagi.

Þegar drögin voru samin hafði enn ekki verið tekin ákvörðun um að ganga til kosninga og því er í drögunum gert ráð fyrir að Alþingi þurfi að fjalla um niðurstöðu stjórnlagaþingsins. Nú þegar ljóst er að kosningar verða er miklu eðlilegara að breyta stjórnarskrá þannig að stjórnlagaþingið geti lagt niðurstöðu sína beint í þjóðaratkvæðagreiðslu.

Þetta frumvarp var lagt fram á Alþingi í síðustu viku og verður vonandi rætt fyrir vorið: 

Frumvarp til laga

um breytingu á lögum um kosningar til Alþingis, nr. 24/2000, og lögum um kosningar til sveitarstjórna, nr. 5/1998.

Flm.: Helgi Hjörvar, Lúðvík Bergvinsson, Katrín Júlíusdóttir, Ágúst Ólafur Ágústsson, Steinunn Valdís Óskarsdóttir, Árni Páll Árnason, Ásta R. Jóhannesdóttir, Guðbjartur Hannesson, Gunnar Svavarsson, Anna Kristín Gunnarsdóttir.

I. kafli

Breyting á lögum um kosningar til Alþingis, nr. 24/2000, með síðari breytingum.

1. gr.

    Við lögin bætist ný grein, er verður 20. gr. a, svohljóðandi:
    Nú óskar a.m.k. helmingur þess fjölda kjósenda sem kaus í síðustu almennu alþingiskosningum, sbr. 1. mgr. 20. gr., eftir því að kosið verði að nýju áður en yfirstandandi kjörtímabili lýkur og skulu kosningar þá fara fram.
    Kosningar skv. 1. mgr. skulu fara fram áður en 45 dagar eru liðnir frá því að beiðni skv. 1. mgr. kom fram. Þingmenn halda umboði sínu til kjördags.
    Kjörtímabilið er fjögur ár.

II. kafli

breyting á lögum um kosningar til sveitarstjórna, nr. 5/1998, með síðari breytingum.

2. gr.

    Við lögin bætist ný grein, er verður 1. gr. a, svohljóðandi:
    Nú óskar a.m.k. helmingur þess fjölda kjósenda sem kaus í síðustu almennu sveitarstjórnarkosningum, sbr. 1. mgr. 1. gr., eftir því að kosið verði að nýju áður en yfirstandandi kjörtímabili lýkur og skulu kosningar þá fara fram. þá skal og efnt til kosninga samþykki sveitarstjórn slíka tillögu með ³/₄ hlutum greiddra atkvæða.
    Kosningar skv. 1. mgr. skulu fara fram áður en 60 dagar eru liðnir frá því að beiðni skv. 1. mgr. kom fram eða samþykkt sveitarstjórnar skv. 1. mgr. liggur fyrir. fulltrúar í sveitarstjórn halda umboði sínu til kjördags.
    Fulltrúar í sveitarstjórn sem ná kjöri í kosningum samkvæmt þessari grein halda umboði sínu fram að næstu almennu sveitarstjórnarkosningum.
                

3. gr.

    Lög þessi öðlast gildi 1. maí 2009.

Greinargerð.

    Með frumvarpi þessu er lagt til að ákveðinn hluti kjósenda geti farið fram á að kosið verði að nýju til Alþingis meðan á yfirstandandi kjörtímabili stendur. Er gert ráð fyrir því í frumvarpinu að minnst helmingur þess fjölda sem kaus í síðustu almennu alþingiskosningum geti farið fram á slíkt. Þá er lagt til að hið sama gildi um almennar sveitarstjórnarkosningar. Í frumvarpinu er jafnframt kveðið á um að sveitarstjórn fái heimild til að láta efna til sveitarstjórnarkosninga að nýju þótt kjörtímabil sé ekki liðið. Slík heimild er ekki í núgildandi lögum. Til að tillaga um kosningar að nýju teljist samþykkt þarf ³/₄ hluta greiddra atkvæða sveitarstjórnar. 
    Kosningar til sveitarstjórnar skulu fara fram áður en 60 dagar eru liðnir frá því að beiðni berst eða samþykki sveitarstjórnar liggur fyrir en hinir kjörnu fulltrúar halda umboði sínu til kjördags. Þeir sveitarstjórnarfulltrúar sem ná kjöri í slíkum kosningum skulu aðeins halda umboði sínu fram að næstu almennu sveitarstjórnarkosningum, sem fara fram á fjögurra ára fresti skv. 1. gr. laga um kosningar til sveitarstjórnar. Kjörtímabil alþingismanna sem kosnir eru skv. 1. gr. frumvarpsins verður þó fjögur ár, enda kveðið á um það í 31. gr. stjórnarskrár að þingmenn séu kosnir til fjögurra ára. Slík kosning skal fara fram innan 45 daga frá því að beiðni berst, í samræmi við 24. gr. stjórnarskrár, um þingrof.
    Mikilvægt er fyrir kjörna fulltrúa í sveitarstjórnum og á Alþingi að störf þeirra og stefna á hverjum tíma fái aðhald frá öðrum. Dæmi um slíkt aðhald eru ákvæði stjórnarskrár um málskotsrétt forseta lýðveldisins er gera honum kleift að skjóta málum þingsins til allsherjaratkvæðagreiðslu hjá þjóðinni telji hann að gjá hafi myndast þar á milli. Samfylkingin hefur allt frá stofnun lagt áherslu á mikilvægi þess að almenningur hafi bein áhrif í stærri málum og hafa þingmenn hennar flutt fjölmörg þingmál þar að lútandi. Hefur það m.a. verið stefna flokksins að almenningur sjálfur eigi að geta, með svipuðum hætti og forseti, kallað eftir þjóðaratkvæðagreiðslu.
    Frumvarp þetta er í anda þessarar áherslu samfylkingarinnar á virkt lýðræði með vel skilgreindum rétti almennings til beinna áhrifa. Í þeim anda hefur flokkurinn áður beitt sér fyrir ákvæðum um rétt íbúa til kosninga um einstök mál í sveitarfélögum, svo sem með breytingum á samþykktum þeirra. Um leið og mikilvægt er að kjósendur hafi bein áhrif á einstakar stærri ákvarðanir er eðlilegt að þeir geti einnig við sérstakar aðstæður haft bein áhrif á stjórn síns sveitarfélags og þá ekki síður á skipan Alþingis, enda má lýðræði í upplýsingasamfélagi nútímans ekki vera fyrirbæri sem aðeins er virkt á fjögurra ára fresti.
    Mikilvægt er að kjósendur geti knúið fram nýjar kosningar ef þeir eru verulega ósáttir við sitjandi stjórnvöld og sjá ekki aðrar leiðir færar til úrbóta en kosningar. Þetta á bæði við um sveitarstjórnir og Alþingi. Með frumvarpi þessu er gert ráð fyrir að ef meira en helmingur kjósenda fer fram á kosningar til Alþingis eða í sveitarstjórn verði skylt að efna til þeirra. Slík ákvæði um endurkjör má finna víða, en snúa oft að einstökum kjörnum fulltrúum t.d. í einmenningskjördæmum. Er þar iðulega krafist mun færri undirskrifta en hér er gert ráð fyrir. Ástæða þess að flutningsmenn leggja til að meiri hluta kjósenda þurfi er að þrátt fyrir lýðræðissjónarmið er stjórnfesta einnig mikilvæg og því rétt að krefja um skýran vilja almennings til þess að efnt verði til kosninga.
    Tilgangur frumvarpsins er ekki síst sá að áhrif þess verði óbein og stuðli að lýðræðislegri stjórnarháttum án þess að beita þurfi ákvæðum þess. Þannig veitir það stjórnvöldum á hverjum tíma sjálfsagt aðhald að vita af því að kjósendur geti, nái þeir samstöðu um það, farið fram á kosningar. Það hvetur stjórnvöld til að hafa samráð, vanda ákvarðanir og að miðla vel upplýsingum til almennings um stjórnarathafnir, en allt eru þetta mikilvægir þættir í virku lýðræði sem alltaf má bæta og styrkja.
    Skýrt dæmi um nauðsyn slíks ákvæðis mátti sjá í stjórnarkreppunni sem varð í reykjavíkurborg á yfirstandandi kjörtímabili. Í sveitarfélögum eykur það vandann að ekki er í gildandi lögum gert ráð fyrir að sveitarstjórnin sjálf geti farið fram á kosningar og því gerir frumvarpið einnig ráð fyrir breytingu þar á. Er gert ráð fyrir því að aukinn meiri hluti sveitarstjórnar geti knúið fram kosningar í sveitarfélagi. enda má ljóst vera að óþolandi stjórnarkreppa ríki ef þrír fjórðu hlutar sveitarstjórnar krefjast þess að binda enda á eigið kjörtímabil.
    Fá dæmi eru í sögu lýðveldisins um svo víðtækar undirskriftasafnanir á landsvísu sem hér er gert ráð fyrir, þó dæmi séu um slíkt í einstökum sveitarfélögum. hér er því augljóslega um neyðarhemil að ræða en ekki virkan hluta kosningakerfisins. það er hins vegar mikilvægt lýðræðinu að víðtæk andstaða við sitjandi stjórnvöld hafi lýðræðislegan farveg. rétturinn til að krefjast kosninga væri slíkur farvegur. þannig væri einnig dregið úr hættu á að andófsöfl á hverjum tíma beittu ólýðræðislegum eða andfélagslegum aðferðum í andófi sínu.
    Eftirtektarvert er að rétt almennings til endurkjörs er helst að finna í lýðveldum og í ungum ríkjum. má leiða líkum að því að það endurspegli ólíkar hugmyndir þeirra og gömlu ríkjanna um uppruna valds, þ.e. að það komi frá kjósendum en ekki kónginum. fyrr á tímum var áhrifaleysi almennings milli kosninga oftsinnis rökstutt með þeim hætti að stjórnvöld þyrftu að geta tekið óvinsælar ákvarðanir því almenningur væri ekki eins upplýstur og stjórnvöld. slíkar röksemdir eiga sannarlega ekki við lengur, hafi þær yfirhöfuð átt við, því í samfélagi okkar er allur almenningur vel menntaður, hefur greiðan aðgang að upplýsingum og fylgist ákaflega vel með lýðræðislegri umræðu í hinum flóknustu málum, eins og dæmin sanna. íslenskur almenningur er því fullfær um að ákveða sjálfur hvort nauðsyn krefur að kjósa skuli.

Við kerfishrun rís eðlilega krafa um rannsókn, að sannleikurinn verði leiddur í ljós og hinir seku dregnir til ábyrgðar. Formenn flokkanna hafa mótað tillögur um rannsóknarnefnd er gefi út skýrslu um hrunið. Ennfremur hefur verið kynntur farvegur þeirra sakamála sem rannsaka þarf. Þetta eru mikilvægir áfangar. En þegar heiftin ólgar er brýnt að gæta að umburðarlyndi og víðsýni. Þó rétt sé að ríkisvaldið beiti sér fyrir einni rannsókn þá verður sú rannsókn aldrei tæmandi og niðurstaða hennar verður aldrei sannleikurinn eða réttlætið. Til þess er umfang málsins of mikið og hliðar þess margar. Þetta er hið stóra mál okkar kynslóðar og í bönkunum og stjórnkerfinu eru leyndarskjölin okkar. Það er þess vegna full ástæða til þess að opna einsog frekast er kostur aðgang að gögnunum svo gagnsæi verði sem mest. Mikilvægt er líka að gögn erlendra starfsstöðva íslensku bankanna verði afrituð og flutt heim, því þar hefur margur snúningurinn verið tekinn í skjóli lúxemborgar og skattaeyjanna en á ábyrgð íslenskra skattgreiðenda. Nauðsynlegt er þó um leið að gæta að þeim hluta bankaleyndar sem verndar friðhelgi einkalífs.

Við höfum við svipaðar aðstæður fjölmörg fordæmi fyrir því að auk rannsóknar hins opinbera sé með lögum veittur aðgangur að gögnum um stór, umdeild mál. Þá er slíkur aðgangur veittur fjölmiðlamönnum, fræðimönnum eða öðrum rannsakendum með skilyrðum um takmarkanir á aðgangi, ópersónugreinanlegan aðgang, trúnað eða annað til að tryggja að ekki sé misfarið með viðkvæmar persónuupplýsingar og forðast óstaðfestan söguburð og slúður. Sagnfræðin hefur sín sjónarhorn, verkfræðin önnur, viðskiptafræðin hin þriðju, lögfræðin, siðfræðin, hagfræðin, fjölmargar fræðigreinar hafa margt að rannsaka, læra og miðla. Þetta gefur fólki úr ýmsum áttum, með ólíka reynslu og menntun, tækifæri til að skoða það sem gerðist frá mörgum og ólíkum sjónarhornum og miðla síðan niðurstöðum sínum í umræðuna til að auðga hana og hjálpa okkur öllum við að skilja hvað gerðist og hvernig skynsamlegast er að haga málum í framtíðinni. Og einmitt framtíðarinnar vegna skiptir máli að sem flestir komi að rannsókninni því hinar fjölbreytilegu skoðanir og frjáls skipti á þeim hafa jafnan verið drifkraftur framfara í heiminum. Því við erum hvorki kommúnistar né fasistar sem fara um með stóra dóm, heldur lýðræðissamfélag sem ræðir og rannsakar áður en dæmt er.

Greinin birtist í Morgunblaðinu 28. nóv. 2008.